ارزیابی کیفی طراحی عناصر اصلی ساخت فضایی شهرها در شهرهای ایرانی-اسلامی (مورد شناسی: کلان‌شهر تبریز)

شهرها بزرگ‌ترین مظاهر تمدن بشر بوده که در طول تاریخ همواره از عوامل متعددی چون دین و مذهب متاثر شده‌اند. در این میان دین اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌؛ چرا‌که اساساً در شهر نمود یافته و توسعۀ آن نیز از‌طریق توسعه و ساخت شهرها بوده‌است. گسترش اسلام به سوی ایران و ادغام فرهنگ و معماری ایرانی با اصول اسلامی منجر به شکل‌گیری نوع خاصی از شهرسازی و معماری با عنوان «شهرسازی و معماری ایرانیاسلامی» شد که بر پایه‌های مستحکمی بنا شده‌بود. امروزه شاهد کمرنگ‌شدن این سنت‌ها بوده و شهرها با فاصله‌گیری از معیارهای مثبت پیشین، شکل، فرم و عملکرد اصلی‌شان را از دست می‌دهند. این پژوهش با هدف ارزیابی روند تحولات کالبدی و کیفیت طراحی عناصر ساخت اصلی شهر ایرانیاسلامی و رتبه‌بندی آن‌ها در شهر تبریز صورت گرفته‌است. پژوهش حاضر برحسب هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت، توصیفیتحلیلی است. روش جمع‌آوری داده‌ها نیز مبتنی‌بر روش‌های اسنادی و پیمایشی است. بدین‌ترتیب، داده‌های تحقیق از دو گروه جامعه آماری (28 نفر از مدیران و کارشناسان و نخبگان امور شهری) جمع‌آوری شد. برای شناسایی و تحلیل شاخص‌های کیفی طراحی شهرسازی ایرانیاسلامی از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (anp) و نرم‌افزار super decision استفاده شده‌است. بر پایه نتایج به‌دست‌آمده، زیرمعیارهای زیبایی بصری، هویت و حس تعلق، کارآیی، ارزش‌های معمارانه و خوانایی به‌ترتیب با وزن نهایی 0.649، 0.489، 0.357، 0.278 و 0.263 دارای بیشترین وزن نهایی هستند. همچنین با مقایسۀ میزان ارجحیت معیارهای اصلی به این نتیجه رسیدیم که معیار عملکرد با وزن 0.730 بیشترین وزن و سپس معیار فرم با 0.188 در ردۀ دوم و معیار معنا با ضریب 0.080 در رتبۀ آخر قرار دارد. نتایج محاسبات حاکی از آن است که سطح شاخص‌های کیفیت محیط همانند زیبایی بصری در بُعد فرم، کارایی، خلوت، دسترسی، فضای سبز و تنوع در بُعد عملکرد و امنیت، آسایش و خوانایی در بُعد معنا ارتقا یافته، اما شاخص‌های دیگری همانند ارزش‌های معمارانه و مقیاس انسانی در بُعد فرم و تعاملات اجتماعی، مشارکت و سرزندگی در بُعد عملکرد و هویت و حس‌تعلق و خودنمایی و دنجی‌بودن محیط در بُعد معنا تضعیف شده‌اند. درنهایت و پس از وزن‌دهی چک‌لیست‌های دودویی طراحی شهری، وزن نهایی عناصر اصلی شهرسازی ایرانیاسلامی تبریز به‌لحاظ کیفیت محیط براساس مدل تحلیل شبکه‌ای ارائه شد که براساس نتایج آن، عناصر باغ‌ها، مدارس دینی، بازار و ارگ به‌ترتیب با وزن‌های 0.065، 0.046، 0.043 و 0.037 در رتبه‌های اول تا چهارم قرار دارند.

Qualitative Assessment of the Design of Major Elements of Spatial Construction of Cities in IranianIslamic Cities (Case Study: of Tabriz Metropolis)

Cities are the greatest manifestations of human civilization that has been influenced by many factors such as religion and religion over the course of history. In this regard, Islam has become an important issue because it was essentially found in the city and its development through the development and construction of cities Was. The spread of Islam towards Iran and the integration of Iranian culture and architecture with Islamic principles led to the formation of a specific type of urbanization and architecture, titled Urbanization and IranianIslamic architecture, based on solid foundations. Today, however, these traditions are diminished. Bypassing from previous positive criteria, cities lose their shape, form and function. This research aims to assess the evolution of the physical and design aspects of the main elements of the IranianIslamic city and their ranking in the city of Tabriz. has taken. The present research is applied in terms of purpose and is descriptiveanalytical in terms of its nature. The data collection method is also based on documentary and survey methods. So, the research data were collected from two groups of statistical population (28 managers and experts and civilian elites). The model of network analysis process (ANP) and Super Decision software have been used to identify and analyze the quality indices of IranianIslamic urban design. Based on the results, the subcriteria of visual beauty, identity and sense of belonging, efficiency, architectural values, and legibility are respectively 0.649, 0.489, 0.357, 0.278, and 0.263, respectively, with the highest final weight. Also, by comparing the priority of the main criteria, we conclude that the performance criterion with the weight of 0.730 is the highest and then the criterion of the form with the 0.188 second rank and the criterion of meaning with the coefficient of 0.080 is the last rank. The results of the calculations indicate that the level of environmental quality indicators, such as visual beauty, has been enhanced in terms of form, efficiency, privacy, accessibility, and green diversity, in terms of performance, security, comfort, and legibility in terms of meaning, but other indicators such as value Architectural and human scale in the dimension of form and social interactions, participation and vitality in the dimension of performance, identity and sense of belonging, and the appearance and coherence of the environment in terms of meaning have been weakened. Finally, after weighting binary checklists for urban design, the final weight of the main elements of IranianIslamic city of Tabriz in terms of environmental quality was presented based on the network analysis model. According to the results, the elements of gardens, religious schools, bazaar and citadel were respectively The weights 0.065, 0.046, 0.043 and 0.037 are in first to fourth positions.