سنجش و ارزیابی سطح پایداری در سکونتگاه‌‌‌‌های غیررسمی با استفاده از مدل جای‌‌پای بوم‌‌شناختی (مورد شناسی: محلۀ عباس‌‌آباد بالاشهر سنندج)

یکی از زمینه‌‌‌‌های ناپایداری توسعۀ شهری به‌ویژه در کشورهای در‌حال‌توسعه، گونه‌‌‌‌ای از سکونت خارج از ضوابط و مقررات رایج موسوم‌به اسکان غیر‌‌‌‌رسمی است که همواره به‌مثابۀ یک چالش مدیریت و برنامه‌ریزی شهری مطرح بوده‌است. با مطرح‌شدن توسعۀ پایدار شهری در دهۀ 1980 و لزوم توجه به همۀ ابعاد وجودی شهر (اعم‌از زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی) به‌عنوان پایه‌‌‌‌های توسعۀ پایدار شهری، مطالعات سکونتگاه‌‌‌‌های غیر‌‌‌‌رسمی وارد دورۀ مطالعاتی جدید و بیشتر در ارتباط با ارزیابی سطح پایداری در این‌گونه سکونتگاه‌‌‌‌ها شد. تفکر توسعۀ پایدار باعث پیدایش روش‌‌‌‌ها و شیوه‌‌‌‌های کاربردی نوینی در راستای ارزیابی اثرات زیست‌محیطی از دهۀ 1990 تا به امروز شده‌است. در این میان، تحلیل جای‌‌پای بوم‌‌شناختی یکی از شاخص‌‌‌‌هایی است که توجه بیشتری را در سطوح آکادمیک، سیاسی و آموزشی به خود جلب کرده‌است. شهر سنندج نیز مانند بسیاری از شهرهای بزرگ کشور با مشکلاتی روبه‌روست که از دهه‌‌‌‌های 40 و 50 ازجمله با مهاجرت‌‌‌‌های گستردۀ روستا‌شهری، بر‌هم‌خوردن تعادل شهر و روستا، توسعۀ شتابان شهری و از این دست موارد همراه بود و یکی از پیامدهای آن شکل‌‌‌‌گیری سکونتگاه‌‌‌‌های غیررسمی عمده‌‌‌‌ای در داخل و اطراف شهر بوده‌است. در این پژوهش با روشی تحلیلی توصیفی و با تکیه‌بر مطالعات کتابخانه‌‌‌‌ای و برداشت‌‌‌‌های میدانی و بهره‌‌‌‌گیری از مدل جای‌‌پای بوم‌‌شناختی، سعی شده‌است تا میزان پایداری محلۀ عباس‌آباد شهر سنندج ب‌عنوان یکی از محلات غیررسمی شهر سنندج مورد سنجش قرار گیرد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که میزان کل جای‌‌پای بوم‌‌شناختی محلۀ عباس‌آباد برابر با 74560.551 هکتار بوده که این مقدار با توجه به جمعیت 19578 نفرۀ این محله، مبیّن سرانۀ 3.808 هکتار برای هر نفر در سال 1390 است.

Assessment and evaluation of the sustainability in the informal settlements using ecological footprint model Case Study: Upper Abbas Abad District of Sanandaj City

One of the urban nonsustainable development reasons, especially in developing countries, is a kind of settlement or a certain issue known as informal settlments, where require special measures to manage the current situation and to prevent their spread in the future. Introducing urban sustainable development in 1980s and necessity to consider all of the urban dimensions (including environmental, economical, and social) as the foundations of the urban sustainable development, the study of informal settlements entered a new phase concerning with assessing the sustainability level in such settlements . The idea of sustainable development resulted in emerging modern applied practices and methods of new applications in order to assess the environmental impacts to date since 1990s. The analysis of ecological footprint is one of the indicators attracted more attention in academic, political and education. Ecological footprint is an index, which evaluates the energy and materials used in a city, region or country so that the population and industrial processes pressure on the ecosystem could be estimated. Sanandaj, like other urban areas in the country facing a lot of issues of 1950s and 1960s including massive ruralurban migration, ruralurban imbalances, rapid urban development and so on has experienced the formation of major informal settings such as Abbas Abad, Kani Koozaleh, Ghafoor, Taqutaquan, etc.Hence, we adopted a descriptiveanalytical method with emphasis on literature review and field works to assess the sustainability level in Abbas Abad District, Sanandaj (Iran) as one of the informal neighborhoods. For this purpose, we used the ecological footprint model. Our findings revealed that the total ecological footprint in this district was 74560.551 ha indicating 3.808 ha per capitaconsidering its population of 19578 persons in 2012.