نقدی بر مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی(IMDPA)

مناطق خشک، وسعت زیادی از خشکی‌های کره زمین را اشغال نموده‌اند و درصد زیادی از جمعیت جهان در این مناطق زندگی می-کنند. از بزرگ‌ترین مشکلات موجود در مناطق خشک، تخریب زمین و بیابان‌زایی‌ست. به‌طورکلی تلاش‌های کمی برای نقشه‌برداری تخریب زمین در مقیاس‌های منطقه‌ای تا جهانی صورت گرفته است. در ایران نیز آخرین تلاش‌ها برای ارزیابی بیابان‌زایی منجر به ایجاد مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی یا imdpa شده است. در این مقاله قصد داریم تا با در نظر گرفتن ملاحظات مدل‌های بیابان‌زایی بین‌المللی(فائو-یونپ، مدالوس و لادا)، اجرای مجدد مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی در شرق اصفهان و مطالعات انجام شده بر روی این مدل تا به امروز به ارزیابی و نقد معیارهای خاک، پوشش گیاهی و فرسایش در مدل imdpa بپردازیم. هدف ما در این مقاله روشن نمودن بسیاری از نقاط تاریک مطالعات بیابان‌زایی در ایران است، قصد داریم، روشن کنیم در یک مطالعه بیابان‌زایی باید از کجا شروع کرد و چه چیزی انتظار داشت. در این مطالعه معیارهای آب، خاک و پوشش گیاهی و شاخص‌های هر یک از آنها در 172 واحد همگن با استفاده از دستورالعمل imdpa، مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج با مطالعه انجام گرفته در دهه 90 مقایسه شد. با مطالعاتی که بر روی پدیده تخریب زمین و بیابان‌زایی انجام گرفت، پیشنهاد دادیم مدلی با عنوان مدل ایرانی ارزیابی وضعیت بیابان‌زایی یا imdsa ایجاد شود که در آن سه معیار تخریب زمین، یعنی تخریب خاک، پوشش گیاهی و آب به‌کار برده شود. با توجه به مطالعه ما، برای معیار تخریب خاک، چهار شاخص سخت‌کفه؛ نفوذپذیری؛ توزیع اندازه خاکدانه‌ها؛ امتیاز کلی شوری و برای معیار تخریب پوشش گیاهی، چهار شاخص گونه‌های مهاجم، کاهش بایومس، لکه‌های بدون پوشش، نسبت گونه‌های مفید، برای استفاده در این مدل ایرانی ارزیابی وضعیت بیابان‌زایی مناسب تشخیص داده شدند.