ارزیابی تنوع زیستی سبزیجات در بوم‌نظام‌های زراعی ایران

حفظ و افزایش تنوع زیستی یکی از مولفه‌های اصلی رسیدن به پایداری در کشاورزی می‌باشد. در این تحقیق برای ارزیابی تنوع زیستی سبزیجات مورد کشت و کار در استان‌های مختلف و در سطح ایران از شاخص‌های تنوع زیستی استفاده گردید. شاخص‌های ارزیابی تنوع زیستی مورد استفاده در این مطالعه شامل غنای گونه‌ای، شانون- وینر، سیمپسون و یکنواختی بود. برای مقایسه تنوع آلفا و بتا در مناطق مختلف ایران، کل کشور به 5 منطقه آب و هوایی و جغرافیایی (سرد و کوهستانی غربی، گرم و خشک فلات مرکزی و شرقی، گرم و مرطوب جنوبی و معتدل و مرطوب شمالی) تقسیم، و تنوع آلفا و بتا با استفاده از رابطه غنای گونه‌ای- مساحت محاسبه و در مناطق مختلف مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در سطح ایران 31 گونه سبزی مورد کشت و کار قرار می‌گیرند که بیشترین سطح زیر کشت بعد از سیب‌زمینی، پیاز و گوجه‌فرنگی، مربوط به بادمجان با 07/6% از کل سطح زیر کشت سبزیجات کشور بود. کل سطح زیر کشت سبزیجات در ایران برابر 495412 هکتار بود که استان فارس با 83/8%، رتبه اول را داشت و تولیدکننده عمده 9 گونه سبزی بود. بیشترین غنای گونه‌ای سبزیجات در بین استان‌های مختلف کشور مربوط به استان‌های اصفهان و مازندران (29 گونه) و کمترین غنای گونه‌ای در استان چهارمحال بختیاری (5 گونه) دیده شد. شاخص تنوع شانون سبزیجات در ایران نسبت به کل گونه‌های سبزی (h)، 628/0 و شاخص تنوع شانون سبزیجات غیر اصلی نسبت به کل گونه‌های سبزی غیر اصلی (h')، 82/2 به‌دست آمد، لذا سطح زیر کشت این گروه از سبزیجات در ایران از توزیع مناسبی برخوردار است. مقدار این شاخص نسبت به کل گونه‌های زراعی (h'')، 210/0 بود که می‌توان نتیجه گرفت که تنوع سبزیجات در بوم‌نظام‌های زراعی کشور پایین است. در بین استان‌های کشور، استان یزد بالاترین شاخص تنوع شانون نسبت به کل گونه‌های سبزی (70/2) و استان هرمزگان بالاترین شاخص تنوع شانون نسبت به کل گونه‌های زراعی (01/1) را دارا بود. در نواحی معتدل و مرطوب شمالی به‌دلیل اقلیم یکنواخت‌تر، به‌ترتیب بیشترین تنوع آلفا (459/0) و کمترین تنوع بتا (375/0) دیده شد. در نواحی گرم و مرطوب جنوبی به‌سبب افزایش غیر یکنواختی اقلیمی روند معکوسی دیده شد، به‌طوری‌که این نواحی کمترین تنوع آلفا (0) و بیشترین تنوع بتا (41/1) را داشتند.