تحلیل نقش کلان شهرها در تحولات ساختارفضایی استان های ایران

بررسی مناطق کلانشهری رسمی ایران، نقش محوری آنها را در شکل‌دهی به چارچوب‌های فضایی استان‌ها روشن می‌سازد. این مناطق به عنوان هسته‌های اقتصادی و اجتماعی عمل کرده و تخصیص منابع و پیشرفت را تسهیل می‌کنند. درک این نقش برای برنامه‌ریزی توسعه‌ای و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای ضروری است. این پژوهش تاثیر مناطق کلانشهری بر چارچوب‌های فضایی استان‌ها را از طریق تحلیل تمرکز جمعیتی، فعالیت‌های منطقه‌ای و سلسله مراتب شهری بررسی می‌کند. در این مطالعه از روش‌های کمی شامل آزمون t، خوشه‌بندی kmeans و شاخص موران i استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که 8 استان دارای مراکز کلانشهری رسمی، سطح پیشرفت بالاتری نسبت به 23 استان فاقد چنین مراکزی دارند. علاوه بر این، استان‌های مجاور این مناطق کلانشهری نیز از سطح توسعه بیشتری برخوردارند. یافته‌های حاصل از شاخص موران i، آرایش فضایی خوشه‌ای را نشان می‌دهد که توسط نقشه وزندهی معکوس فاصله (idw) تایید شده و تمرکز توسعه در فلات مرکزی ایران را برجسته می‌سازد. با این حال، استان خراسان رضوی به دلیل مجاورت جغرافیایی با مناطق کمتر توسعه‌یافته، از این الگو پیروی نمی‌کند. کاربرد روش خوشه‌بندی kmeans، تهران، اصفهان، فارس و البرز را به عنوان توسعه‌یافته‌ترین استان‌ها شناسایی کرده ‌است، در حالیکه قم و سیستان و بلوچستان در دسته کمتر توسعه‌یافته قرار گرفته‌اند. این نتایج بر اهمیت حیاتی مناطق کلانشهری در تسهیل تحولات ساختاری درون استان‌های ایران تاکید می‌کند. 

analysis of the role of metropolises in the transformations of the spatial structure of iranian provinces

the examination of the official metropolitan regions of iran elucidates their pivotal function in the configuration of the spatial frameworks of provinces. these regions serve as economic and social nuclei, shaping the allocation of resources and fostering development. comprehending this function is instrumental in developmental strategizing and mitigating regional disparities. this research investigates the influence of metropolitan regions on the spatial configurations of provinces through the analysis of demographic concentration, regional activities, and urban hierarchies. quantitative techniques, including the ttest, kmeans clustering, and moran’s i index, are utilized in this scholarly inquiry. the results suggest that the eight provinces possessing established official metropolitan centers exhibit a higher level of advancement compared to the 23 provinces that do not have such centers. furthermore, the adjacent provinces surrounding these metropolitan regions also demonstrate a greater degree of development. the outcomes derived from the moran’s i index illustrate a clustered spatial arrangement, which is corroborated by the inverse distance weighting (idw) map, thereby underscoring the concentration of development in the central plateau of iran. nevertheless, the province of khorasan razavi deviates from this pattern due to its geographical proximity to less developed regions. the application of kmeans clustering has identified tehran, isfahan, fars, and alborz as the most developed provinces, while qom and sistan and baluchestan are categorized within the less developed cluster. these results underscore the critical importance of metropolitan areas in facilitating the structural transformations occurring within iran’s provinces.