پیشنهاد چارچوبی برای سنجش حق بر شهر در برنامه‌های توسعه شهری

در دهه‌های اخیر، اصطلاح حق بر شهر در فلسفه و سپس در شهرسازی مورد توجه قرار گرفته است. حق بر شهر را می‌توان حق برخورداری شهروندان از فضای غنی فرهنگی تعریف کرد. برنامه‌های توسعه شهری می‌توانند سهم قابل توجهی در تحقق یا عدم تحقق این حق ایفا کنند. پرسش این است که چگونه می‌توان متوجه شد یک برنامه‌ توسعه شهری تا چه اندازه مبتنی بر حق بر شهر تدوین شده است؟ به این منظور لازم است مقیاسی برای سنجش حق بر شهر در برنامه‌های توسعه شهری پیشنهاد گردد. پژوهش حاضر ضمن پیشنهاد یک مقیاس، با انتخاب دو سند (طرح جامع تهران و برنامه آمایش و توسعه پایدار پاریس)، به ارزیابی این حق می پردازد. رویکرد پژوهش، رویکردی اسنادی و تطبیقی است. ابتدا با بررسی مبانی نظری، چارچوبی برای سنجش حق به شهر ارائه شده و سپس با اتکا بر داده‌های برگرفته از دو سند و نتایج مصاحبه عمیق با متخصصان، بررسی تطبیقی دو سند انجام گرفته است.یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که می‌توان حق بر شهر را در قالب یک طیف از «رفع تبعیض دینی و نژادی» تا «حق زندگی شهری» تبیین کرد. بررسی دو سند نشان می دهد که مفهوم حق بر شهر در طرح جامع تهران تقلیل یافته و با نگاهی کالبدگرایانه، حق شهروندان برای برخورداری از فضای باهویت و فرهنگ غنی را نادیده می‌گیرد. در مقابل، در برنامه پاریس، سطح بالاتری از حق بر شهر مورد توجه قرار گرفته و حق بر شهر در سطح «دسترسی برابر به موقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی» در دستور کار قرار گرفته است. پیشنهاد این مقاله توجه بیشتر به وجوه غیرکالبدی و حقوق مختلف شهروندان در شرح خدمات برنامه، جمع‌سپاری و عرضه‌ برنامه جهت قضاوت شهروندان و نخبگان پیش از تصویب و نیز جبران حقوق عامه‌ تضییع شده در زمان بازنگری طرح جامع تهران است. 

proposing a framework for measuring the right to the city in urban development plans

in recent decades, the term right to the city has been noticed first in philosophy and then in urban planning. perhaps the right to the city can be defined as the right of citizens to benefit a rich cultural urban space. based on this, urban development plans can play a significant role in realizing or not realizing this right. the question is how to find out to what extent an urban development plan is based on the right to the city? in order to answer this question, a scale should be proposed to measure the right to the city in urban development plans. due to the relative nature of the achievement of the right to the city in urban development programs, the present research, while proposing a scale, by selecting two study samples (tehran comprehensive plan and paris sustainable development plan), uses the comparative method in evaluating the right to the city. the research approach is a documentary and comparative approach. in the first step, while examining the theoretical foundations and existing literature (based on the opinions of lefebvre, soja and harvey), a framework for measuring the right to the city in urban development programs is proposed, and then a comparative study has been done based on the data obtained from the study of the documents of the tehran comprehensive plan and the paris sustainable development plan (le projet d’aménagement et de développement durable- padd) as well as the results of in-depth interviews with the planners and urban managers of tehran and paris.the research approach is a documentary and comparative approach. in the first step, a framework for measuring the right to the city in urban development programs is proposed via examining the existing literature (based on the opinions of lefebvre, soja and harvey). then a comparative study has been done based on the data obtained from the study of the documents of the tehran comprehensive plan and the paris sustainable development plan (le projet d’aménagement et de développement durable- padd) as well as the results of in-depth interviews with the planners and urban managers of tehran and paris.the results indicate that urban development plans can be articulated based on to the right to the city along a continuum ranging from the eradication of religious and racial discrimination to the right to urban existence. furthermore, the comparative analysis of the urban development plans of tehran and paris, utilizing this proposed continuum range, reveals that the notion of the right to the city is significantly diminished within the tehran comprehensive plan. although the tehran comprehensive plan document acknowledges certain facets of citizens’ rights pertaining to urban existence, it predominantly adopts a physicalistic perspective, thereby neglecting the citizens’ entitlement to experience an environment imbued with identity and cultural richness. conversely, the sustainable development agenda of paris contemplates a more elevated conception of the right to the city, such that it incorporates the right to the city at the level of equitable access to economic and social opportunities as a fundamental component of its strategic framework.