تحلیل سطح برخورداری و دسترسی بهره‌برداران محصول زیتون به خدمات کشاورزی در ناحیه روستایی طارم (استان زنجان)

دستیابی به نظام خدمات‌رسانی موثر بر توسعۀ فعالیت‌های کشاورزی یکی از مولفه‌های تضمین‌کنندۀ پایداری اقتصاد نواحی روستایی (به‌ویژه در زمینۀ  ارائۀ خدمات پشتیبان تولید و ایجادکنندۀ فرصت اشتغال  در بخش خدمات) است. پژوهش در این راستا با هدف تحلیل سطح برخورداری و دسترسی بهره‌برداران محصول زیتون از خدمات کشاورزی در ناحیۀ روستایی طارم انجام شد. روش پژوهش، کمی و مبتنی بر منطق قیاس است. جامعۀ آماری شامل تمام نقاط روستایی تولیدکنندۀ زیتون (79 نقطۀ روستایی) و همچنین تمام بهره‌برداران محصول زیتون (5762) در ناحیۀ روستایی طارم بودند. با توجه به مفهوم کلیدی خدمات کشارزی در پژوهش، این مفهوم در سه گروه پشتیبانی، فرآوری، بازاریابی و فروش، در قالب 23 شاخص تعریف عملیاتی شد. برای جمع‌آوری داده‌های مرتبط با شاخص‌های منتخب، از روش کتابخانه‌ای و مراجعه به اسناد و گزارش‌های آماری و  فن فیش‌برداری استفاده شد. برای تلخیص شاخص‌ها در قالب عامل‌ها، از روش تحلیل عاملی در اس.پی.اس.اس.، برای تعیین وزن از مدل تحلیل شبکۀ anp در super decision و برای تعیین سطح برخورداری از خدمات کشاورزی، از مدل ویکور، شاخص موران، لکه‌های داغ و توزیع جهت‌دار جغرافیایی در arcgis استفاده شد. براساس نتایج تحقیق از میان 79 نقطۀ روستایی تولیدکنندۀ زیتون، 28 نقطۀ روستایی به‌لحاظ برخورداری از خدمات کشاورزی در سطح کاملاً برخوردار قرار دارند و سایر نقاط به لحاظ دسترسی، نیمه‌برخوردار و محروم هستند. این وضعیت در ناحیۀ روستایی مورد مطالعه، تحت تاثیر عامل دسترسی نقاط (روستایی) به مراکز شهری و نقاط روستایی بزرگ قرار دارد. به عبارتی نزدیکی به نواحی شهری و مراکزی که جمعیت بیشتری دارند، یک مزیت برای روستاهای کاملاً برخوردار از خدمات کشاورزی بوده است. این الگو پیامد سیاست‌ توزیع و استقرار  خدمات مبتنی بر رویکرد جمعیتی به‌جای رویکرد فضایی (آمایشی) و از سوی دیگر نتیجۀ برنامه‌ریزی برای کاهش نقش تصدی‌گری دولت و تمرکزگرایی برخی از خدمات در مراکز دهستان‌ها و مراکز پرجمعیت است. البته نتایج پژوهش نشان داد که میان برخورداری نقاط روستایی از خدمات کشاورزی در ناحیه و متغیرهای اقتصادی تولید و کشت زیتون رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. بدین معنا که توزیع مناسب سطح خدمات کشاورزی براساس توانمندی‌ها، موجب استفاده از ظرفیت‌های توسعۀ کشاورزی در ناحیۀ روستایی خواهد شد. لذا برای دستیابی به ظرفیت‌های توسعه‌ای در نواحی روستایی، شناسایی شرایط موجود و تدوین برنامه‌هایی برای بهبود و دسترسی مناسب به خدمات کشاورزی مهم‌ترین اقدام است.

analysis of privilege and accessibility level of olive crop users to agricultural services in tarom rural areas (zanjan province)

accessibility to service delivery system effective on the development of agricultural activities is one of the components that guarantee the economic stability of rural areas (especially in providing production support services and creating employment opportunities in the service sector). by this way, the current research was conducted with the aim of analyzing the level of availability and access of olive crop users to agricultural services in the rural area of tarom. the research method has been quantitative and based on the logical reasoning. the statistical population included all olive producing rural areas (79 rural areas) as well as all olive users (5762 people) in tarom. with reference to key concept of agricultural services in the research, this was defined in three groups of support, processing, marketing and sales, in the form of 23 indicators. to collect the data related to selected indicators, the library method, documents, statistical reports and phishing technique were used. to summarize the indicators, the factor analysis method with spss software was used to determine the weight of the anp network analysis model in super decision. to know the level of enjoyment of agricultural services, vicor model, moran’s index, hot spots and geographically-oriented distribution were used in arcgis. based on the findings, among 79 olive producing rural areas, 28 were fully privileged in terms of having agricultural services while the rest were semi-privileged in terms of accessibility. this situation in the studied area is influenced by the accessibility factor of (rural) points to urban centers and large rural points. in other words, proximity to urban areas and centers with more population has been an advantage for villages fully equipped with agricultural services. this pattern is the outcome of distribution policy and deployment of services based on a population approach instead of a spatial approach, and on the other hand, it is the result of planning to reduce the role of the government and the centralization of some of the services in rural centers and densely populated centers. of course, the results showed that there is a positive and significant relationship between the availability of agricultural services in rural areas and the economic variables of olive production and cultivation. this means that the proper distribution of the level of agricultural services based on capabilities will lead to the use of agricultural development capacities in rural areas. therefore, in order to achieve development capacities in rural areas, identifying the existing conditions and developing plans for improvement and proper access to services is the most important steps.