بررسی اثرات افسنتین در بیماری‌های کبد از منظر 3 کتاب طب ایرانی (‌الحاوی رازی، قانون ابن‌سینا و ذخیره خوارزمشاهی)

هدف: تحقیقات جدید نشان‌دهنده نقش مثبت گیاه افسنتین بر درمان بیماری‌های کبدی است. از این رو شاید بتوان با بررسی چگونگی استفاده از این گیاه در مکتب طب ایرانی به منظور درمان بیماری‌های کبدی به راهکارهای جدیدی در درمان این بیماری‌ها دست یافت.روش ها: در این مطالعه کیفی با مراجعه به کتابخانه‌های تخصصی طب سنتی در سطح کشور و با استفاده از منابع مختلف دیجیتالی ابتدا گیاه افسنتین در ترمینولوژی مکتب طب ایرانی مورد بررسی قرار گرفت و پس از آگاهی نسبت به اسامی مختلف این گیاه هریک از نام‌ها در کتب مختلف طبی خصوصاً سه کتاب مشهور الحاوی، قانون و ذخیره خوارزمشاهی جست‌وجو شد و نسخه‌های مختلف پزشکی مربوط به افسنتین از این کتب استخراج و کاربردهای مختلف این گیاه در بیماری‌ها و خصوصاً بیماری‌های کبدی کد‌گذاری و از آن‌ها یادداشت‌برداری ‌شد و پس از ورود به نرم‌افزار اکسل دیتا‌ها به صورت جداولی منظم درآمد و در ادامه با مراجعه به سایت‌های مختلفی، چون ایران‌مدکس، ایران‌داک، مگ‌ایران، گوگل اسکالر و پابمد مقالات مربوط به کاربرد‌های دارویی گیاه افسنتین در بیماری‌های کبدی استخراج شد و با یاد‌داشت‌برداری از این مقالات و دیتاهای به‌دست‌آمده از کتب طبی گذشته تجزیه‌و‌تحلیل و بررسی انجام شد.یافته ها: اطبای ایرانی گونه‌های مختلفی از بیماری‌های کبدی را در آثار خود شرح داده‌اند که در این بین استفاده از گیاه افسنتین در 179 نسخه از کتب سه‌گانه الحاوی،قانون و ذخیره برای در بیماری‌های آماس کبد‌، یرقان‌، سده کبد‌، آسیت‌، استسقا‌، سوء‌مزاج سرد کبد وسوء‌مزاج گرم کبد به صورت مفرده و ترکیبی مورد استفاده قرار گرفته است. از این میان بیشترین استفاده گیاه افسنتین مربوط به بیماری‌های آماس کبد با فراوانی 23 درصد، یرقان 20 درصد، آسیت 19 درصد، سده کبد 13 درصد بوده است. بیشترین شکل استفاده از این گیاه به صورت خوراکی (80 درصد) و در مرحله بعد موضعی (20 درصد) بوده است. در نسخه‌های ترکیبی استفاده از گیاهانی مثل سنبل (30/2 درصد)، مصطکی (24/6 درصد)، انیسون(17/3 درصد) ریوند چینی (17/3 درصد) ،گل سرخ (16/2 درصد)، زعفران (15/1 درصد)، لک مغسول (14/5 درصد) غاریقون (14 درصد)، عصاره غافث (14 درصد) در کنار افسنتین بیشتر به منظور تشدید اثر درمانی افسنتین و یا رفع عوارض این گیاه بر بدن استفاده شده است. همچنین بررسی مقالات طب مدرن نیز شناخت کافی مولفان این کتب را نسبت به بیماری‌های کبدی روشن کرد. به طوری که بر مبنای مقایسه انجام‌شده بیماری‌های اولیه کبد، همانند هپاتیت و بیماری کبد الکلی و غیر‌الکلی هم‌ردیف بیماری‌های ابتدایی و شروع‌کننده امراض کبد یعنی سوء‌مزاجات قرار می‌گیرند و استسقای زقی معادل سیروز کبدی همراه با آسیت است و با توجه به استفاده فراوان این گیاه در کتب طب ایرانی و تطابق یافته‌های آن‌ها با طب مدرن بررسی‌های بیشتر درباره تاثیر این گیاه بر بیماری‌های کبدی لازم است.نتیجه گیری: با توجه به استفاده فراوان اطبای مشهور ایرانی از این گیاه و تطابق یافته‌ای ایشان با طب مدرن در زمینه درمان بیماری‌های کبدی، به نظر می‌رسد بررسی بیشتر تاثیر این گیاه بر بیماری‌های کبدی در طب ایرانی اگر به صورت گسترده‌تر باشد و نتایج این بررسی با استانداردها و موازین طب مدرن سنجیده شود، بتوان به راهکارهای جدیدی در درمان بیماری‌های کبدی دست یافت.

Effects of Afsantin Plant on Liver Diseases From the Perspective of Three Books of Traditional Iranian Medicine (Kitab Al-Hawi, Qanon, and Zakhirah-i Khwarazm Shahi)

Objective: Recent studies have shown the positive effectiveness of Afsantin plant in treatment of liver diseases. Therefore, it may be possible to find new ways in treatment of liver diseases by examining how to use this plant based on the Traditional Iranian Medicine (TIM)Methods: In this qualitative study, by referring to specialized libraries of TIM books in Iran and using various online resources, the terminology of Afsantin plant was first studied based on TIM. After knowing the different names of this plant, they were searched in various medical books, especially the three famous TIM books of Kitab AlHawi, Qanun and Zakhirahi Khwarazm Shahi. Then, different medical prescriptions related to Afsantin were extracted from these books and different applications of this plant in diseases, especially liver diseases, were recorded and coded in Excel software. Then, articles that reported the medicinal applications of Afsantin plant in treatment of liver diseases were searched in online databases such as PubMed, Google Scholar, MagIran, Irandoc, IranMedex . The collected data were finally analyzed and compared with the data obtained from the TIM books.Results: Ancient Iranian physicians had described various types of liver disease in their works. The Afsantin plant been used alone or in combination with other substances in three books (Kitab AlHawi, Qanon, and Zakhirahi Khwarazm Shahi) in 179 prescriptions for treatment of different diseases mostly for liver inflammation (23%), jaundice (20%), ascites (19%), and liver disease (18%). The most common form of administration of this plant was oral form (80%) followed by topical form (20%). In combined forms of use, lavender (30.2%), lemongrass (24.6%), anise (17.3%), Chinese rhubarb (17.3%), rose (16.2%), saffron (15.1%), Maghsoul (14.5%) champignon (14%), and Agrimonia eupatoria extract (14%) had been mostly used along with Afsantin to enhance the therapeutic effect of Afsantin or eliminate its negative effects on the body. The examination of modern medicine articles also revealed the sufficient knowledge of the authors of these books about liver diseases. The results of comparison showed that primary liver diseases such as hepatitis and alcoholic and nonalcoholic liver diseases were in the same category as primary diseases and initiators of liver diseases, i.e. bad mazaj, and ascites was equivalent to cirrhosis plus ascites.Conclusion: Considering the frequent use of Afsantin by famous TIM physicians and the consistency of their findings with modern medicine in terms of treating liver diseases, it seems that if the effect of this plant on liver diseases based on TIM be studied more widely and the results of this study be evaluated by the standards of modern medicine, new solutions can be achieved in the treatment of liver diseases.