ارزیابی عمل ژن های کنترل کننده صفات مرتبط با کیفیت پخت دانه در ارقام برنج

برای تعیین عمل ژن ها و وراثت پذیری صفات مرتبط با کیفیت پخت ارقام برنج، نسل های f2 حاصل از تلاقی های کامل دای آلل شش رقم برنج شامل حسنی، شاه پسند، کادوس، واندانا، هاشمی و ir36 به همراه والدین مربوطه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه دای آلل به روش دوم گاردنر- ابرهارت نشان داد که آثار واریته و هتروزیس برای کلیه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال 1% معنی دار بود که به ترتیب بیانگر وجود واریانس افزایشی و غالبیت برای این صفات بود. هتروزیس متوسط برای دمای ژلاتینی شدن معنی دار شد که بیانگر وجود تفاوت معنی دار بین میانگین والدین و میانگین هیبریدها بود، اما این اثر برای مقدار آمیلوز و قوام ژل معنی دار نبود. در مقابل، هتروزیس اختصاصی برای کلیه صفات معنی دار شد که نشان دهنده تفاوت بین هیبریدها برای این صفات بود. نتایج تجزیه دای آلل به روش سوم گاردنر- ابرهارت نیز نشان داد که تفاوت بین والدین و بین تلاقی ها در کلیه صفات معنی دار بود که نشان دهنده ترکیب پذیری عمومی و خصوصی معنی دار ارقام بود، اما تفاوت والدین در مقابل تلاقی ها (اثر هتروزیس) برای صفات مقدار آمیلوز و قوام ژل معنی دار نشد که مطابق با نتایج روش دوم گاردنر- ابرهارت بود. برآورد نسبت بیکر، سهم بیشتر آثار غیرافزایشی ژن ها را برای مقدار آمیلوز، سهم تقریباً یکسان آثار افزایشی و غیرافزایشی را برای قوام ژل و سهم بیشتر آثار افزایشی را برای دمای ژلاتینی شدن نشان داد. نتایج تجزیه گرافیکی هیمن نشان داد که کلیه صفات تحت کنترل آثار غالبیت ناقص ژن ها قرار داشتند و وراثت پذیری خصوصی نسبتاً بالا، نشان دهنده سهم بیشتر آثار افزایشی ژن ها در کنترل صفات مورد مطالعه بود. در مجموع، نتایج این پژوهش نشان داد که برای بهبود کیفیت پخت دانه در جمعیت مورد مطالعه، ابتدا می توان از آثار افزایشی ژن ها استفاده و ژنوتیپ های برتر را انتخاب کرد و سپس با تلاقی ژنوتیپ های منتخب از آثار غالبیت ژن ها استفاده کرد. علاوه بر آن، ژنوتیپ های ir36، کادوس و شاه پسند و تلاقی های هاشمی×شاه پسند، کادوس×حسنی، کادوس×ir36 و حسنی×شاه پسند، مقادیر مناسبی برای صفات مرتبط با کیفیت پخت دانه داشتند و برای اصلاح این صفات پیشنهاد می شوند.