شناسایی ترکیب‌های والدینی برای اصلاح خصوصیات کیفی دانه، عملکرد و اجزای آن در برنج

به منظور تعیین ترکیب‌پذیری عمومی و خصوصی و مشخص کردن ترکیب‌های ایده‌آل جهت تولید ارقام پرمحصول با کیفیت پخت مطلوب در برنج، تعداد دو رقم اصلاح شده صالح و سپیدرود به عنوان تستر و هشت رقم بومی هاشمی، آبجی‌بوجی، محمدی، حسنی، اهلمی‌طارم، حسن‌سرایی، سالاری و غریب به عنوان لاین در نظر گرفته شدند. در سال 1383، هر یک از لاین‌ها با تسترها تلاقی داده شدند و در سال 1384، تعداد 16 نتاج به دست آمده به همراه 10 والد (در مجموع 26 تیمار) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار برای عملکرد، اجزای عملکرد و خصوصیات کیفی دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه‌واریانس صفات نشان داد که اثر تلاقی‌ها، تفاوت معنی‌داری (01/0 > p) روی تمامی صفات کمی و خصوصیات کیفی دانه داشت که نشان دهنده وجود تنوع کافی در بین همه ژنوتیپ‌ها، از جمله تلاقی‌ها، برای کلیه صفات ذکر شده بود. ترکیب‌پذیری عمومی تسترها برای صفات تعداد خوشه، روز تا رسیدگی، میزان آمیلوز، راندمان تبدیل و طول دانه معنی‌دار شد. طبق نتایج به دست‌آمده از این آزمایش، تلاقی سپیدرود×حسن‌سرایی با دارا بودن ترکیب‌پذیری خصوصی مثبت و معنی‌دار برای اصلاح صفات عملکرد دانه، تعداد خوشه و وزن صد دانه و تلاقی‌های سپیدرود×محمدی، صالح×سالاری و سپیدرود×غریب با دارا بودن ترکیب‌پذیری خصوصی مثبت و معنی‌دار برای دستیابی به لاین‌های زودرس، پاکوتاه و پرمحصول، مناسب بودند. برآورد ترکیب‌پذیری ارقام مورد بررسی برای صفات مربوط به کیفیت دانه، نشان داد که چهار تلاقی‌ فوق برای اصلاح صفات کیفی دانه نیز مناسب بودند. مقدار آمیلوز و درجه حرارت‌ژلاتینی‌شدن متوسط و راندمان تبدیل، میزان برنج سالم بالا و طول دانه بیشتر از دیگر خصوصیاتی هستند که می‌توانند در کنار صفات زودرسی، پاکوتاهی و عملکرد بالا در ترکیب سپیدرود×محمدی مورد توجه قرار گیرند و انتخاب لاین‌ها بر اساس گزینش همزمان این صفات انجام شود.