بررسی فنی و اقتصادی کاشت گندم آبی با خطی کار رایزبد (کشت روی پشته های بلند) و خطی‌کارهای رایج (مطالعه موردی: شهرستان پارس‌آباد)

مقدمه: گندم در بسیاری از کشورها از جمله ایران، به‌عنوان یک محصول راهبردی تلقی می‌شود و نقش ویژه‌ای در تغذیه و تامین انرژی بخش قابل توجهی از مردم جهان دارد. علاوه بر جنبه‌های اقتصادی، تولید این محصول اهمیت بالایی از نظر تامین امنیت غذایی دارد. با توجه به افزایش جمعیت جهانی و محدودیت منابع، تلاش‌های جدی برای بهینه‌سازی فرآیندهای کشاورزی و بهبود بهره‌وری آن‌ها در حال انجام است. در این راستا، کشت روی پشته‌های دائمی مرتفع که با نام رایزبد (raised bed) شناخته می‌شود، به عنوان یک روش نوین و کارآمد در تولید محصولات مختلف از قبیل گندم مطرح شده است. در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران، بزرگ‌ترین محدودیت تولید محصولات کشاورزی، آب است. کشت رایزبد می‌تواند باعث بهبود بهره‌وری مصرف آب شود و در نتیجه می‌توان با منابع آبی در دسترس، محصول بیش‌تری تولید کرد که البته این افزایش تولید، به‌غیر از نقش این روش در بهبود عملکرد در واحد سطح است. همچنین، در این روش فقط در اولین سال تشکیل پشته‌ها نیاز به عملیات تهیه بستر عمیق است و با حذف نیاز به خاک‌ورزی عمیق در سال‌های بعد، مصرف انرژی نیز کاهش می‌یابد. در رابطه با اثرات مختلف روش کشت رایزبد، مطالعات محدودی در برخی مناطق جهان و روی محصولات مختلفی صورت گرفته است، اما نبود اجماع میان این پژوهش‌ها و نیز تعمیم‌پذیری پایین نتایج در حوزه کشاورزی، این نیاز را ایجاد می‌کند که مطالعات جداگانه‌ای برای هر منطقه و هر محصول انجام شود. در مطالعه‌ حاضر، اثر استفاده از خطی‌کار ویژه کشت رایزبد در مقایسه با بذرکارهای مرسوم روی کیفیت کاشت، مصرف آب، عملکرد، هزینه‌ها و سود اقتصادی کشت گندم آبی مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی عملکرد بذرکارهای مختلف در یک سیستم تناوبی مبتنی بر گندم آبی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تیمار و چهار تکرار در کشت و صنعت مغان واقع در شهرستان پارس‌آباد استان اردبیل در سال زراعی 1401-1400 اجرا شد. تیمارها شامل کاشت با خطی‌کار رایزبد (چهار خط روی پشته‌های بلند به‌عرض 75 سانتی‌متر)، کاشت با خطی‌کار معمولی غلات (سه خط روی پشته‌هایی به‌عرض 60  سانتی‌متر) و کاشت با خطی‌کار غلات فاقد جوی و پشته‌ساز (بذرکاری + جوی و پشته‌سازی) بودند. صفات اندازه‌گیری شده شامل ظرفیت مزرعه‌ای کارنده، میزان شکستگی بذر، ضریب یکنواختی توزیع بذر (افقی و عمودی)، درصد سبزشدگی، کارایی مصرف آب، تعداد سنبله در واحد سطح، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه و شاخص برداشت بود. برای تحلیل مالی (ارزیابی اقتصادی) از روش بودجه‌بندی جزئی و نرخ بازده نهایی استفاده و مقایسه میانگین‌ها با آزمون lsd انجام شد. برای تجزیه‌وتحلیل اقتصادی و آماری داده‌ها، از نرم‌افزارهای excel و spss استفاده شد.یافته‌های تحقیق: نتایج نشان داد که اثر کاشت روی پشته‌های بلند بر بیش‌تر صفات مریوط به اجزای عملکرد در سطح احتمال پنج درصد و بر شاخص برداشت و عملکرد محصول در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. بیش‌ترین عملکرد گندم در کاشت با خطی‌کار رایزبد با میانگین 8611.75 کیلوگرم در هکتار به‌دست آمد که نسبت به روش‌های دوم و سوم به‌ترتیب هفت و هشت درصد بیش‌تر بود. شاخص برداشت در این سه روش کاشت، به‌ترتیب 47.54، 42.62 و 41.26 درصد به‌دست آمد. نتایج تحلیل مالی نشان داد که استفاده از بذرکار رایزبد بیش‌ترین سودآوری را به‌همراه داشت. سود خالص حاصل از این سه روش کشت به‌ترتیب 87.85، 51.91 و 42.51 میلیون ریال در هکتار بود. نرخ بازده نهایی جایگزینی کاربرد بذرکار رایزبد نسبت به بذرکار معمولی و بذرکار فاقد جوی‌وپشته‌ساز نیز به‌ترتیب 123.95 و 173.73 درصد محاسبه شد.نتیجه‌گیری: استفاده از خطی‌کار رایزبد در همان سال اول باعث افزایش قابل‌توجه در سود خالص می‌شود، ولی برای بررسی جامع‌تر، نیاز به مطالعات چندساله دارد. نیاز به خاک‌ورزی عمیق‌تر و تشکیل پشته‌های بلند در اولین سال و نیز قیمت بالا و ظرفیت مزرعه‌ای پایین خطی‌کار رایزبد، باعث افزایش هزینه‌های عملیات تهیه بستر و کاشت شد، اما صرفه‌جویی در مصرف بذر تا حدودی تعدیل‌کننده این افزایش هزینه بود. در مقابل، افزایش درآمد حاصل از افزایش معنی‌دار عملکرد محصول، بسیار بیش‌تر از تغییرات هزینه بود. علاوه بر افزایش سود مستقیم کشاورزان، صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی در روش کاشت رایزبد، از دیگر دلایل اولویت این روش نسبت به روش‌های مرسوم است، زیرا کشاورزان هزینه واقعی این دو نهاده را پرداخت نمی‌کنند. به هر حال، برای رفع موانع گسترش این روش کاشت، به مطالعات بیش‌تری نیاز است.

technical and economic investigation of raised bed planting (on high ridge) of irrigated wheat and conventional drills (case study: pars abad county)

introductionwheat is considered as a strategic plant in many countries including iran. this crop has a special role in feeding and supplying energy to many people in world. in addition to economic aspects, the production of this crop is very important in term of food security. due to the increase in global population and limited resources, serious efforts are being made to optimize agricultural processes and improve their productivity. in this regard, cultivation on high permanent ridges, known as “raised bed” planting, has been proposed as a new and efficient method in the production of various plants such as wheat. in many regions of the world including iran, water is the most important limitation in agricultural productions. raised bed cultivation method can improve water use efficiency. therefore, in addition to the role of this method in improving yield per unit area, it is possible to produce more product with the available water resources. also, in this method, preparation of seedbed and deep tillage is only needed in the first year to create ridges, and therefore energy consumption is also reduced in the following years. regarding the effects of raised bed planting method, several studies have been conducted on different crops in some regions of the world, but due to the lack of consensus among these researches and the low generalizability of the results in the field of agriculture, it is necessary to conduct separate studies for each region and each crop. creates the need to conduct a separate study for each region and product. in the present study, the effect of raised bed planter in comparison with conventional grain drills was investigated on the quality of planting, water consumption, yield, costs, and economic profit of irrigated wheat cultivation.materials and methodsto investigate the performance of different planters in a rotation system based on irrigated wheat, an experiment was carried out in a randomized complete block design with three treatments and four replications in moghan agro-industry, pars abad county, ardabil province, iran, in 2021-2022 crop year. the treatments included planting with raised bed planter (four rows on a 75 cm width ridge), a typical grain drill (three rows on a 60 cm width ridge), and a grain drill without furrower (seeding + furrowing). the measured traits included field capacity, seed breakage rate, germination percentage, seed distribution uniformity coefficient (horizontal and vertical), water use efficiency, number of spikes per unit area, number of seeds per spike, grain yield and harvest index. partial budgeting method and final rate of return were used for economic evaluation, and comparison of means were done by lsd test. excel and spss softwares were used for economic and statistical analysis.research findingsthe results showed that raised bed planting had a significant effect on most of the yield components at 5% probability level, and on harvest index and grain yield at 1% probability level. the highest grain yield (8611.75 kg.ha-1) was obtained using raised bed planter, which was 7% and 8% more than the second and third planting methods, respectively. the harvest index for these three methods was 47.54%, 42.62% and 41.26%, respectively. the results of the economic analysis showed that the application of raised bed planter was the most profitable. the net profit from these three cultivation methods was 87.85, 51.91 and 42.51 million rials per hectare, respectively. the final return rate of replacement of the raised bed planter compared to the conventional seed drill and the seed drill without furrower was also calculated 123.95% and 173.73%, respectively.conclusionthe use of raised bed planter resulted in a significant increase in net profit in the first year, but multi-year studies are needed for a more comprehensive investigation. the need for deeper tillage and the preparation of high ridges in the first year, as well as the high price and low field capacity of the planter, increased the costs of the seedbed preparation and planting operations, but the reduction in seed consumption to some extent moderates this increase in cost. in contrast, the increase in revenue resulting from a significant increase in crop yield was much greater than the cost changes. in addition to increasing the direct profit of farmers, saving water and energy in the raised bed cultivation method is another reason for the preference of this method over the conventional methods, because farmers do not pay the real cost of these two inputs. however, more studies are needed to remove the obstacles to the expansion of this cultivation method.