بازشناسی مولفه‏ های معنایی قریه در قرآن کریم با تکیه بر ریشه‏ شناسی واژه

قریه پُرکاربردترین واژه متعلّق به حوزه معنایی شهر و آبادی در قرآن کریم است که در دهه‏ های اخیر، بحث درباره تمایزهای معنایی آن با واژه‏ های قریب‏ المعنا چون مدینه و بلد، بیش از پیش مورد توجه قرآن‏ پژوهان قرار گرفته است. با این حال، مرور بر منابع لغوی و تفسیری گویای آن است که هنوز هم آگاهی چندانی از فرآیند ساخت و مولفه ‏های معنایی قریه و ویژگی‏ های این نوع از آبادی در بافت نزول وجود ندارد. برای جبران این خلا مطالعاتی، در پژوهش حاضر کوشش شده است با رویکرد ریشه ‏شناسی، سابقه واژه قریه در زبان‏ های نیا پیجویی شود، سیر تحولات معنایی این واژه تا عربی قرآنی به بحث گذاشته شود و مولفه ‏های معنایی آن در قرآن کریم بازشناخته شود. مطالعه حاضر نشان می‏ دهد که واژه قریه ریشه در دو ستاک متفاوت دارد و بر اساس یک الگوی ترکیبی ساخته شده است. از داده ‏های زبان‏شناختی و نیز کاربردهای قرآنیِ واژه چنین استنباط می ‏شود که قریه در عصر نزول بر شهرها و آبادی ‏های مهمان‏پذیری اطلاق می ‏شده است که به دلیل واقع شدن در میانه راه ‏های مواصلاتی، نقش منزلگاه بین ‏راهی را برای استراحت و تجهیز مسافران ایفا می ‏کردند. از دستاوردهای جانبی این پژوهش، ارائه تحلیلی نو از علّت اطلاق «امّ القری» بر شهر مکه است.

reexamination of the semantic components of ‎‎qaryah in the holy qur’an with special emphasis ‎on etymological approach

qaryah is the most frequent word belonging to the semantic field of town/ village in the holy qur’an. in recent decades, the discussions about semantic distinctions between qaryah and other words belonging to the same semantic field such as madīnah and balad have drawn the attention of qur’anic scholars widely. however, a review of lexicographical and exegetical sources indicates that there is not enough knowledge about (a) the constructionprocess of the qur’anic word qaryah, (b) the semantic components of this word, and (c) the characteristics of this type of town/village in the context of revelation of the holy qur’an. adopting the etymological approach, the present research is an attempt to trace the oldest history of the word qaryah in protoafroasiatic, and study the semantic changes of this word towards the qur’anic arabic, and reexamine its semantic components in the holy qur’an. the present study shows that the qur’anic word qaryah is rooted in two different stems and constructed from a hybrid model. according to linguistic data and qur’anic usages of the word, qaryah was referring to the towns/villages which were playing the role of campgrounds for travelers at the time of revelation due to their locations in the middle of routes. moreover, this research provides a new explanation for the reasons of calling mecca ’umm alqurā in the holy qur’an.