عوامل ایجاد اختلاف نسخه در میان اصول و مصنّفات متقدّم امامیه

از ویژگی‌های بارز حدیث اسلامی، خصوصاً حدیث شیعه، انتقال مکتوب آن در طی نسل‌های متمادی است. این ویژگی گرچه مزیّتی مهم به شمار می‌آید اما مشکلاتی نیز ناگزیر به همراه دارد. یکی از این مشکلات مسئله پیدایش اختلاف در نسخه/تحریر‌های کتب حدیثی است که از قرون متقدّم تاکنون از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و هست. در دوران پیش از شیخ طوسی که هنوز دیدگاه حجّیّت تعبّدی خبر چندان مورد توجّه امامیه، خصوصاً در بغداد، نبود، یافتن نسخه‌های مورد اعتماد از کتب حدیثی، از مهم‌ترین فعّالیت‌های فقها و مکاتب حدیثی امامی به شمار می‌رفت و پس از پذیرش این دیدگاه نیز، اختلاف نسخه‌های کتب حدیثی، خود را در موضوع تعارض روایات نمایان می‌نمود. با این حال، مسئله اختلاف نسخه‌های کتب متقدم امامی تاکنون به صورت مجزّا مورد بررسی قرار نگرفته و عوامل آن واکاوی نشده است. با شناخت این عوامل، علت ترجیح یک نسخه‌ از یک کتاب حدیثی، توسط محدثین متقدم امامی آشکار و در یافتن نسخه و متن اصیل یک روایت و رفع تعارض میان روایات موفق‌تر خواهیم بود. در همین راستا با معرفی روش «تحلیل کتابشناسی» و با استفاده از این روش، عوامل اختلاف نسخه‌ در کتب متقدّم امامی را شناسایی و برای هر مورد نمونه‌هایی ارائه می‌نماییم. در نتیجه این بحث، چهار عامل کلی جعل، تصحیف و تحریف سهوی، شتاب در اجازه و اختیار راوی از عوامل اختلاف نسخه در کتب متقدّم امامی شناخته شد.

The Causes of Difference in Versions of an Early Imamiyyah’s Hadith Book

One of the characteristics of the Islamic hadith, especially the Imamiyyah hadith, is its transmission based on writing. This feature has also caused problems, although it is one of the advantages of Islamic hadith. One of this problems is the difference in the versions of this hadith books In this research, we try to identify the causes of difference between different versions of the early Imamiyyah’s books based on historical and hadith reasons, and provide suitable examples for each case. As a result of this discussion, four general factors were found: Forgery, Inadvertent distortion, The narrator’s opinion, and hasten to publication.