رسول و نبی در اندیشه مفسران و متکلمان؛ سیر تطور و نقد دیدگاه ها

دو مفهوم «رسول» و «نبی» گرچه به‌صورت گسترده ای در قرآن کریم و فرهنگ اسلامی مورداستفاده بوده اما مفسران و متکلمان مسلمان کمتر بر معنای دقیق این دو توافق داشته اند. به‌طورکلی می توان دیدگاه های ایشان را در این زمینه تحت دو عنوان تغایر و تساوی تقسیم بندی نمود. البته دیدگاه تغایر با تقریرهای چندگانه ای تبیین شده است که در هر یک از این تقریرات وجه تمایز رسول از نبی عبارت است از: داشتن ماموریت ابلاغ وحی به مردم، داشتن شریعت مستقل، داشتن کتاب، رویت فرشتگان. آنان که رسول را مامور ابلاغ وحی دانسته اند و برای نبی چنین امری را قائل نیستند، معنای نبی را یکی از این سه دانسته‌اند: عدم داشتن رسالت ابلاغ وحی، خبردادن از جانب خداوند و دارا بودن شان و مقام بالا. در این مقاله دیدگاه های حدود 80 مفسر و متکلم درباره این دو واژه، در سه دوره زمانی متقدمان، متاخران و معاصران موردبررسی قرارگرفته و طبقه‌بندی‌شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که تقریرات مختلف از تساوی یا عدم‌تساوی دو مفهوم نبوت و رسالت در تمامی ادوار اندیشه اسلامی وجود داشته است، هرچند متاخران بیشتر به اعم بودن مفهوم نبوت نسبت به رسالت تمایل داشته‌اند. بااین‌وجود طبق نظر نگارنده با توجه به اشکالاتی که در تقریرات مختلف نظریه تغایر وجود دارد، چنین نتیجه گیری شده که رسول و نبی در معنای اصطلاحی مورداستفاده در قرآن کریم و متون اسلامی به یک معنا هستند.