تفسیر به رای؛ چیستی و چرایی

در بحث روش‌های تفسیری، مسئلۀ «تفسیر به رای» پیوسته یکی از لغزشگاه‌های خطیر در امر تفسیر قرآن بوده است. خاستگاه این موضوع که بعضاً با عناوین مشابه دیگری همچون «قول به رای» یا «تکلم به رای»، از آن یاد می‌شود، مجموعۀ روایاتی است که در جوامع روایی و متون تفسیری فریقین نقل شده و همواره اندیشۀ مفسران را به خود مشغول ساخته است. لحن بسیار تهدید‌آمیز این روایات که از یک سو، عامل تفسیر به رای را تا سر حد کفر و مستوجب آتش دوزخ شدن پیش می‌برد و از سوی دیگر، نتیجۀ این نوع تفسیر را ولو صحیح، بدون ارزش و اعتبار علمی می‌داند، هر پژوهشگر مسلمانی را وامی‌دارد دربارۀ سند و حدود دلالت روایات وارد در این زمینه تامل کند؛ به‌ویژه آنکه قرآن کریم با تعابیر مختلف نظیر «اَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ...» (نساء:82 و محمد:22) و «کِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ اِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ اُولُو الالْبَابِ» (ص:29) و نظایر آن لزوم تدبر و تعمق در قرآن را به همگان گوشزد می‌کند. این بدان معناست که ما همان‌طور که مامور به تدبر در قرآن هستیم، باید خود را از آفت هولناک «تفسیر به رای» در امان نگاه داریم. مطمئناً اگر معنای تفسیر به رای واکاوی شود، خودبه‌خود مفهوم صحیح تفسیر و تدبر در قرآن روشن خواهد شد. این جستار بر آن است که به دو سوال اساسی زیر پاسخ گوید: الف. روایات ناهی از تفسیر به رای و نظائر آن تا چه حد دارای اعتبار است؟ ب. حدود دلالت این روایات و وجه تمایز تفسیر به رای از تدبر مورد تاکید قرآن چیست؟

Interpretation of the Quran by Personal Opinion, Nature, Why and Wherefores

The issue of "interpretation of the Quran by personal opinion" has always been one of the slippery slopes for the interpretati on of the Quran. The origion of this issue is a number of traditions transmitted in the Shiite as well as Sunni Hadith sources preoccupying the commentators of the Quran. The terribly threatening tone of these traditions makes those dealing with this kind of interpretation subject to unbelief and hell fire. On the other hand, these traditions consider the outcome of this type of interpretation, although being correct, worthless and inauthentic. These points make every Muslim scholar think and deliberate on the chain of transmission as well as the meanings of such traditions. It is noteworthy here that the holy Quran regards deliberation on its verses a necessary duty of all people in various verses such as: "What, do they not ponder the Quran … " (IV, 82) and "A book We have sent down to you, blessed, that men may ponder its verses" (xxxviii, 29). This means that we are all commanded to ponder the Quran and simultaneusly guard ourselves against the aftermath of interpretation by personal opinion. Surely, if the meaning of interpretation by personal opionion is analyzed, the true meaning of authentic interpretation and pondering the Quran would also be clear. The present article seeks to tackle the following two questions:a) To what extent are the traditions prohibiting interpretation by personal opinion valid?b) What is the domain of the signification of these traditions and what distinguishes them from pondering which is recommended in the Quran?