شناسایی عوامل موثر بر خوداتکایی مالی مساجد؛ مورد مطالعه: مساجد استان قم

یکی از ریشه‌ها و علل اساسی استقلال مساجد و عدم وابستگی آنها به حکومت‌ها در تاریخ تشیع، خوداتکایی مالی و مردمی بودن آنها بوده است. مسجد نهادی دینی، مردمی و غیردولتی است که استقلال در نحوة تامین مالی آن، یکی از عناصر نقش‌آفرین در استقلال عملکرد و پرهیز از دولتی شدن آن است. بر این اساس، چیستی عوامل موثر بر خوداتکایی مالی مساجد، مسئله این پژوهش را شکل می‌دهد. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی، و از نظر روش جمع‌آوری داده‌ها مطالعۀ موردی است. جامعۀ آماری شامل کلیۀ مساجد شهر مقدس قم است که تعداد ده مسجد از باب نمونه انتخاب شد. در انتخاب نمونه سعی شد هر مسجد تعداد زیادی از مساجد مشابه خود را نمایندگی کند. با اعضای هیئت امنای این مساجد، مصاحبه‌هایی صورت گرفت و با توجه به ماهیت اکتشافی تحقیق، بررسی داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها با روش تحلیل مضمون انجام شد. با ترکیب مفاهیم استخراجی در قالب مضامین، تعداد هشت مضمون فراگیر به دست آمد. این مضامین عبارت‌اند از: نقش موقوفات در ادارۀ مالی مسجد؛ نقش اجارۀ فضاهای مسجد برای برگزاری مراسمات در تامین مالی مسجد، نقش خیّرین در ادارۀ مالی مسجد؛ نقش امام جماعت در تامین مالی مسجد؛ نقش برنامه‌ها و فضاهای فرهنگی در نگرش مردم به کارکردهای مسجد؛ نقش اعتماد متقابل خیّرین و هیئت امنا در ارائۀ کمک به مسجد؛ تاثیر دانش و توان حقوقی مسجد در تامین مالی آن؛ و نقش برنامه‌ریزی هیئت امنا بر تامین مالی مسجد. همچنین یافته‌های جنبی نشان داد که تامین مالی مساجد استان قم، عمدتاً با کمک‌های خیّرین و دریافتی‌های موقوفات صورت می‌گیرد.