چگونگی امتداد یافتن فلسفه به علوم در فلسفه اسلامی با تاکید بر تقریر آیت‌الله جوادی آملی

مسئلۀ اساسی پژوهش حاضر پاسخ‌گویی به این پرسش است که ازنظر فلسفۀ اسلامی، امتداد و بسط فلسفه به علومِ ناظر به زندگی چگونه رخ می‌دهد و فلسفه چگونه در تولید و تولد نظریه‌های علمی نقش‌آفرینی می‌کند. این مقاله می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی،‌ ضمن بازخوانی آن دسته از مباحث فلسفۀ اسلامی (با توجه ویژه به تقریر آیت‌الله جوادی آملی) دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم، ابتدا مهم‌ترین ابعادِ دیدگاه فلسفۀ اسلامی را دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم توصیف کند و سپس با تحلیل منطقی نکته‌های این دیدگاه، دلالت‌ها، ظرفیت‌ها و افق‌گشایی‌های آن را دربارۀ چگونگی امتداد فلسفه به علوم آورده‌ایم. ملاک تمایز در علوم، موضوع فلسفه و موضوع علوم و نسبت آن‌ها با یکدیگر، جایگاه موضوع، مبادی و مسائل در علوم و نسبت آن‌ها با یکدیگر از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ اسلامی‌اند که چهارچوب نظری مناسبی برای بررسی چگونگی امتداد فلسفه به علوم فراهم می‌کنند که در بخش «بازخوانی» به آن‌ها توجه کرده‌ایم. در بخش پایانی نیز مهم‌ترین دلالت‌ها و ظرفیت‌های این بازخوانی برای چگونگی نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولد نظریه‌های علمی در قالب پنج اصل بنیادین آمده‌اند که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به نقش فلسفه در تامین مقدمات برای اثبات برخی مسائل علمی، تاکید بر اشراف دانشمند بر مبادی فلسفی دانش خود، نقش این اشراف در تعمیق نظری و تدقیق استدلالی نظریه‌ها و همچنین تفسیر صحیحی از اصطلاح «فلسفۀ مضاف» و منطبق بر مبانی فلسفۀ اسلامی اشاره کرد.

The Way in which Philosophy Extends to Include Sciences in the Islamic Philosophy with an Emphasis on Ayat Allah Javadi Amoli’s Exposition

The principal problem in the present study is to answer the following question: how philosophy, according to Islamic philosophers, extends to the sciences referring to life and how philosophy contribute to the production and reproduction of scientific theories. With aids of an analyticdescriptive method and by reading out the topics in the Islamic philosophy referring to the philosophy and sciences relations (with especial attention to Ayat Allah Javadi Amoli’s exposition), we try first to describe the most important features of Islamic philosophy views about the relation between philosophy and sciences and then with a logical analysis we will say the points of this view, its implications, its capacities, and the new horizons it opens in the way in which philosophy extends to sciences. The distinction criterion in sciences, the subjectmatters of philosophy and sciences and their relation, the status of subjectmatter, elements and problems in sciences and their relation with each other are among the most important problems in Islamic philosophy which make an appropriate framework for investigating the way in which philosophy extends to sciences; these topics will be discussed in the section on ‘reading out’. In the final section the most important implications and capacities of this readout for the way in which philosophy could contribute to the production and reproduction of scientific theories will brought out in form of five fundamental principles: the contribution of philosophy to providing premises necessary for establishing some of the scientific problems, emphasis on the scientist proficiency over his/her principles of philosophical knowledge, the role this proficiency plays in theoretical deepening and argumentative accuracy of theories, and also a true interpretation of the term ‘additional philosophies’ according to Islamic philosophy.