عرفان شهودی و عرفان نظری در مدرسه حِکمی آیت‌الله جوادی آملی

آیت‌الله جوادی آملی به‌تبع استاد خود، علامه طباطبایی، با تحلیلِ عینِ‌ ربط بودن معلول به علت، ماهیت را به مفهوم بازمی‌گرداند؛ ازاین‌رو خارجی بودن ماهیت را به عرض وجود، که در کلام ملاصدرا است، سخنی مقدماتی و تعلیمی می‌داند؛ پس آنچه متن خارج را پُر کرده، فقط وجود است که با علم حضوری شهودی اتصالی در مشهد نفس عارف قرار می‌گیرد. این علمِ شهودیِ عرفانی، عبور از علم و رسیدن به نفس معلوم یا شهود عرفانی عوالم منفصل است؛ اما عارف باید در حیطۀ نظر و برای تبیین و مستدل کردن سخن خود، در عالم مفاهیم و علم حصولی سخن گوید؛ پس چاره‌ای نیست که منطق پا پیش‌نهد، این مفاهیم را بررسی کند، با آن‌ها معاملۀ علم حصولی کند و شهودات بی‌واسطه را به رتبه یقین روان‌شناسانه تقلیل دهد؛ اما معاملۀ منطق با عرفان این نیست که جداافتاده از عرفان شهودی با مفاهیمی در عرفان نظری کار کند، طوری‌که مفاهیم نظری را به بدیهی بازگرداند(شیوۀ منطق)، بلکه فقط وقتی مفاهیم نظری و بدیهی از پلیدی‌ها مصون‌اند که با عین خارجی پاک مرتبط باشند و بتوانند یافته‌های متصل خود را به حقایق منفصل برگرداند. مقاله درصدد است تفاوت‌های این‌دو شیوۀ عرفانی را مقایسه و امکان پیوند آن‌ها را بررسی کند.

Intuitional mysticism and theoretical mysticism in the intellectual school of Ayatollah Javadi Amoli

Ayatollah Javadi Amoli refers quiddity to concept by analyzing how to related firmly effect to cause, following his teacher, Allame Tabatabai. So, he considers the externality of quiddity in the shadow of existence, in Mulla Sadra#039;s opinion, as teaching introductory words. Therefore, the externality is just existence located in the locus of intuition by presential direct knowledge. This intuitional mystical knowledge is to pass knowledge and to receive the object of knowledge in itself or the mystical intuition of separated worlds [from consciousness]. But the mystic should argue in the world of concepts and indirect knowledge for explaining his arguments. There is no choice to apply logic for analyzing these concepts and considers them as indirect data by putting direct knowledge into bracket of psychological certainty. But the treatment of logic with mysticism is not to work with some concepts of theoretical mysticism separated from intuitional one in order to refer theoretical concepts to selfevident ones (logical method) but both concepts can be protected from impurity of mind, when they are connected to the pure externality as well as to refer connected findings to separated facts. This article tries to analyze the differences of these mystical ways as well as the possibility of linking them.