نقش عواطف و هیجانات در اخلاق

در میان ظرفیت‌های وجودی انسان، عواطف و هیجان‌ها، در تاثیرگذاری بر افکار و اعمال آدمی، از جایگاهی ویژه برخوردارند. بررسی این تاثیرات در حوزه? اخلاق ـ که از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان است ـ بحث‌‌های بسیار با اهمیتی را پیش خواهد کشید. اگر نوع و میزان تاثیرگذاری ساحت عاطفی در مقایسه با دیگر ساحت‌‌های رقیب (همچون ساحت عقلانی) تحلیل و بررسی شود، اهمیت این مباحث، بیش‌تر درک خواهد شد. این مقاله در دو حوزه به این مساله می‌پردازد: اول، حوزه‌ای کاملاً نظری که در ذیل مباحث فرااخلاق قرار می‌گیرد؛ و دوم، در عرصه‌‌های عینی‌تر حیات اخلاقی انسان یعنی حوزه? قضاوت‌‌ها و رفتار‌های اخلاقی. این بررسی‌‌ها به تطبیق و مقایسه? حوزه‌‌های فرااخلاق و روان‌شناسی اخلاق با منابع اسلامی خواهد پرداخت. در بخش منابع اسلامی، تاکید بر آثار استاد آیت الله جوادی آملی است. بر این اساس، مباحث در سه بخش تنظیم شده است: نخست، نقش عواطف در نظریات فرااخلاقی بررسی می‌شود و از دو رویکرد عمده? فرااخلاقی بحث می‌شود؛ یعنی دیدگاه تعریف‌گروانه? طبیعی و دیدگاه غیرشناختاری یا توصیف‌ناگروانه، با بیان کاستی‌‌های این نظریه‌ها، ارتباط ارزش‌‌های اخلاقی با واقعیات عینی تبیین می‌شود. در بخش دوم، نقش عواطف در قضاوت‌‌های اخلاقی بررسی می‌گردد. آن‌گاه برخی از دیدگاه‌‌ها که عواطف و هیجانات را تنها عامل تاثیرگذار بر قضاوت‌های اخلاقی می‌دانند تبیین و نقد می‌شود. تاثیرگذاری ساحت عقلانی بر قضاوت‌های اخلاقی در این بخش طرح شده است. در نهایت؛ با پذیرش تاثیر عواطف بر قضاوت‌های اخلاقی، علیت انحصاری آن رد خواهد شد. بخش سوم، به تاثیر عواطف بر رفتارهای اخلاقی می‌پردازد. در این بخش، دیدگاه‌های عاطفه‌گرایان و شناخت‌گرایان درباره? زمینه‌های تاثیرگذاری عواطف و احساسات بر رفتار اخلاقی سنجیده می‌شود. با پذیرش تاثیر جدی هیجان‌‌ها بر رفتار اخلاقی، نقش موثر شناخت و تاملات فکری در رفتار اخلاقی نیز به اثبات خواهد رسید.