اندر حکایت عقل‌گریزی صوفیان

در بخشی از ادبیات عرفانی و سخنان برخی از منسوبان به عرفان، عقل و عرفان در برابر هم قرار گرفته، دو راه ناسازگار و مخالف یکدیگر تلقی شده‌اند. این گروه، عقل را یک منبع یا راه تحصیل معرفت نمی‌دانند و برای دستاوردهای عقل و در نتیجه علوم بشری، اعتباری قایل نیستند. از نظر ایشان، عقل نه تنها منبع معتبری برای معرفت نیست، بلکه مانع معرفت و موجب گمراهی نیز می‌باشد. جالب آن که برخی از اینان برای اثبات بی‌اعتباری عقل، به استدلال‌های عقلی متوسل شده‌اند. در این نوشتار، پاره‌ای از ادله ایشان طرح و بررسی خواهد شد. باید تاکید کرد که مقابله بعضی از عارفان یا مدعیان عرفان با عقل، به معنای مخالفت همه عرفا با عقل یا ناسازگاری عرفان و عقل نیست؛ چراکه این مخالفت می‌تواند از سو فهم نسبت عرفان و عقل ناشی باشد. به نظر ما عرفان و عقل نه تنها ناسازگار نیستند، بلکه موید و معاضد یکدیگرند. اوج این تعامل و تعاضد را می‌توان در حکمت متعالیه صدرایی شاهد بود.