بازنگری نظریۀ ارتسام ابن‌سینا: نفی علم حصولی از واجب‌تعالی و تطبیق آن بر نظریۀ عرفا

یکی از غامضترین مباحث حکمت، بحث از کیفیت علم واجب قبل از ایجاد اشیاء می باشد. در این بحث اقوال متعددی از حکماء و عرفاء ذکر شده است. در این میان جناب شیخ الرئیس ابن سینا، علم قبل از ایجاد اشیاء را با نظریه صور ارتسامیه ای که متاخر از ذات واجب تعالی هستند، تبیین می نماید. ولیکن از آن جهت که نظریه ایشان بسیار نظریه ی غامضی است بعض از متاخرین تصور کرده اند که منظور ایشان از علم ارتسامی، علم حصولی برای واجب است و بر این اساس اشکلات متعددی به وی ایراد نموده اند. این مقاله بر آن است که اولاً؛ این قرائت ناصحیح را از نظریه مذکور پیراسته نماید و ثابت کند که مراد ایشان از صور ارتسامیه اثبات علم حصولی برای واجب تعالی نیست بلکه ایشان نیز قائل به علم حضوری برای باری تعالی است و ثانیاً؛ فلسفه طرح صور ارتسامیه را در دستگاه فلسفی ایشان بیان کند و نظریه صور ارتسامیه ایشان را با نظریه علم الهی در مرتبه حضرت ارتسام عرفا نیز تطبیق نماید.