چالش مفهوم زمان در آیین هندو

انسان همواره با پرسش از چیستی زمان و تاریخ مواجه بوده است؛ از خود می‌پرسد زمان و تاریخ چیست؟ و ما چه رابطه‌ای با آنها داریم. این پژوهش با رویکرد تحلیلی ـ نظری به پاسخ به چنین پرسشی، در آیین دین هندو می‌پردازد. در این آیین، دو الگوی خطی و دوری به چالش کشیده می‌شود و در نهایت طرح دوری زمان(کاله)، بازنمایی بیشتری دارد. در زمان دوری، زمان چرخه‌ای است که درون آن حوادث الف، ب، ج و... وجود دارند. یک الگو از زمان دوری، الگوی تناسخ است که چرخه زندگی و مرگ است. در زروان نیز زمان دوری است، ولی همانند آیین هندو، به صورت بازگشت ابدی نیست، بلکه رجعت به مبدایی ابدی است. دوره کامل زمان کرانمند، که دوازده هزار سال است، پس از سه هزاره آخر رستاخیز تن روی می‌دهد و رجعت به اصل است. نوع دوم به زمان، خطی یا آفاقی است. نکته مهم انگاره خطی، نگاه رشته‌ای است، که همه چیز یک آغاز و یک پایانی دارند و این دو نمی‌توانند شبیه هم باشند و امکان جابه‌جایی آنها هم وجود ندارد. پژوهش حاضر به بررسی مفهوم زمان در ودا، اتهرودا و اوپه نیشد و تقسیمات آن و همچنین مکاتب فلسفی هند پرداخته، نشان می‌دهد که در نهایت تاریخ (ایتی هاسا)، معنای عام و متعارف و تعریفش در ادیان خطی را از دست داده است؛ زیرا هندوها به دنبال تجربیات تاریخی و حوادث گذشته نیستند، بلکه به دنبال معنا در متون و آموزه‌های دینی خود هستند.