از ابن الله تا مُبشِر: تحلیلی بر استدلال‌های امام رضا علیه السلام در نفی الوهیت حضرت عیسی علیه السلام در مناظره مرو

مدعای محوری آن بخش از مناظره مرو، که میان امام علی‌بن موسی‌الرضا علیه السلام و بزرگان دو دین مسیحیت و یهودیت رخ داد، انگاره «الوهیت حضرت عیسی علیه السلام» است. در این مناظره، امام علیه این مدعا سه دسته استدلال اقامه فرمودند: استدلال‌های مستقیمی در نفی الوهیت حضرت عیسی علیه السلام، استدلال‌هایی در اثباتِ نبوت ایشان و استدلال‌هایی در اثباتِ نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم. هریک از این سه دسته، به‌مثابه پشتوانه دیگری در نقضِ «وضع» مناظره عمل می‌کند. مدعای جاثَلیق، به‌عنوان طرفِ نخست مناظره الوهیت حضرت عیسی علیه السلام است. امام علیه السلام «وضع» را تشخیص داده و با فراست، پس از طرح چند پرسش و پاسخ، ضمن نفی این انگاره، «وضع» را به «عیسی علیه السلام و محمد صلی الله علیه و آله وسلم پیامبر هستند» تغییر می‌دهند. این پژوهش به شیوه تحلیل محتوا، متکفل تحلیل استدلال‌های امام در این محورهاست. در این مناظره، به‌مقتضای بحث و درخواست طرفِ مناظره، ظرف استدلال‌های امام علیه السلام را استناد به «عقل» و «کتاب مقدس» تشکیل می‌دهد. ایشان با اقامه دو استدلال قیاسی، به نفی الوهیت مسیح علیه السلام می‌پردازند، آن‌گاه با استناد به چهار فراز از کتاب مقدس و یک استدلال عقلی، سه محور بعدی را اثبات می‌کنند. استنادهای امام علیه السلام با رجوع به ویرایش‌های مختلف کتاب مقدس بررسی شده و ضمن مشخص نمودن مواضعِ نقل‌قول‌ها، اختلاف‌های احتمالی تحلیل شده است.