زن در هستی شناسی زرتشتی؛ محبوب یا منفور؟

در کیش زرتشت، که جهان کنونی را از منظر دوگانه انگار خویش، محل تازش اهریمن به آفریده های نیک اهورامزدا می داند، هویت و هستی زن جایگاه ویژه ای دارد. زن از یک سو، مزداآفریده و دارای سرشتی پاک دانسته می شود که همانند مرد دارای اختیار و مسیول اعمال خویش است. از سوی دیگر، به دلیل برخی نشانه های زنانه، از نظر جسمانی آسیب پذیر و محل تازش اهریمن است؛ هر ماه باید دوران دشتان خود را به دور از خانواده و با احکامی سخت بگذراند. این نگاه خاص به زن، به عنوان موجودی آسیب پذیر، در مقابل مرد که بهترین آفریده اهورامزدا است، تا بدانجا پیش می رود که در برخی متون، او را موجودی طفیلی و ثانوی جنس مذکر دانسته و دلیل آفرینش او را تنها به زادن مرد محدود کرده اند. این نوشتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی و بهره گیری از منابع اولیه اوستایی و پهلوی و نیز از آثار علمی محققان پیشتاز مطالعات زرتشتی، به روش اسنادی تدوین شده است، ابتدا اشاره ای اجمالی به هستی شناسی آیین زرتشت کرده، سپس، دیدگاه های گوناگون در پیرامون جایگاه زن در آفرینش دوگانه انگار(ثنوی) زرتشتی مورد بررسی قرار می دهد. حاصل اینکه دو نگاه مثبت نگر و منفی نگر در مورد زن در متون و سنت آیین زرتشت وجود دارد که اولی، در متون و ادبیات نخستین آیین زرتشت و دومی، به مرور زمان در سنت و متون پهلوی، که متونی متاخر و مربوط به دوره ساسانیان می باشد، دیده می شود. با فاصله گرفتن آیین زرتشت از بنیانگذار آن و نفوذ انحرافات اساسی در ادبیات دینی این آیین، دیدگاه موبدان نسبت به زن نیز به افراط گراییده و نگاه منفی مذاهب گنوسی، مانویت و مانویت در این نگرش خود را نمایان کرده است.