آیین هندو؛ گوناگونی طرح‌ها در فرایند آفرینش و انحلال جهان

آیین هندو، از جمله ادیان فلسفی جهان است که به‌تفصیل درباره آغاز و انجام جهان سخن گفته است. در متون دینی و نیز مکتب‌های فلسفی آیین هندو، تبیین‌های گوناگونی از این مبحث جهان‌شناسی به چشم می‌خورد که از این جهت با ادیان دیگر تفاوت آشکار دارد. مطابق این آیین، جهان آفریدگاری دارد که آن را از نیستی و عدم بیرون کشیده و به دایره هستی آورده است. آیین هندو درباره فرایند و چگونگی این آفرینش چند طرح را مطرح می‌کند که از آن جمله می‌توان به آفرینش از آب، آفرینش بر پایه «پْرَکْرتی» و «پوروشه» یا ماده و روح، آفرینش بر پایه ذرات چهارگانه، آفرینش بر پایه «برهمن» و «مایا»، و آفرینش بر پایه «برهمن»، «روح» و «ماده» اشاره کرد. از سوی دیگر، فرجام جهان در آیین هندو را نیز باید در همین طرحِ دوره‌های آفرینش مطالعه کرد. بر اساس این طرح، جهان پس از آفرینش، دوره‌های هزاران هزار ساله را پشت‌سر می‌گذارد تا اینکه به خود فرجام خود می‌رسد؛ آن‌گاه دچار انحلال و نیستی می‌شود. مدت دوره‌های آفرینش و انحلال جهان برابر است و یکی پس از دیگری فرا خواهند رسید و این چرخش پیوسته، تا ابد به گردش خود ادامه خواهد داد.