تقابل معرفت‌شناسی میرچا الیاده و جاناتان زیتل اسمیت در مطالعات ادیان

هدف پژوهشگران در حوزه‌ ادیان مقایسه ای، فهم ادیان مبتنی بر توصیف صحیح و نه مبتنی بر توصیه و عقیده است. جنبه های هستی‌ختی، معرفت شناختی، روش شناختی و روش ها، چهار جنبه‌ به هم‌وابسته از مفاهیم بنیادین پژوهش‌اند. موقعیت های متفاوت هستی شناسی (توجیه واقعیت و دیدگاه پژوهشگر درباره‌ جهان)، معرفت شناسی (توجیه معرفت)، روش شناسی (توجیه روش) و روش (عمل پژوهش)، گفتمان های متفاوتی را تولید می کنند که به فهم تازه ای در جهان ادیان منجر می‌شوند. نظریه های پژوهشی ریشه در مفروضات معرفت شناختی محققان دارند و هرچه در مواضع معرفت شناختی آنها بیشتر مداقه شود، فهم و مقایسه‌ نظریه ها و دیگر عناصر بنیادین پژوهش امکان پذیر تر خواهد بود. دو گفتمان متاخر که سهم بیشتری در نظام مندکردن رشته‌ دانشگاهی تاریخ ادیان داشته، بر فضای دین پژوهی معاصر استیلا دارند، عبارت اند از: گفتمان پدیدارشناسی و هرمنوتیک خلّاق با مرجعیت بلامنازع میرچا الیاده و گفتمان روش مقایسه ای تاریخ مدار با عنوان «گذر از الیاده» به نمایندگی جاناتان زیتل اسمیت (1938-2017). هرچند آثار فراوانی در حوزه‌ الیاده پژوهی هست، ولی خوانش نظریات الیاده و اسمیت از منظر معرفت شناسی تازگی دارد. در ایران متاسفانه درباره‌ زیتل اسمیت کار چندانی انجام نشده است و او به‌رغم اهمیت زیادی که دارد، همچنان در محافل دین‌پژوهی ناشناخته و غایب است.