بررسی تاثیرات سیاسی و اجتماعی دوره قاجاریه و پهلوی بر معماری مذهبی یهودیان تهران

یهودیان تهران قدیمی‌ترین و بیشترین اقلیت‌ ساکن این شهر هستند. با این‌حال اطلاعات اندکی از بناهای مذهبی این اقلیت به‌نسبت سایر اقلیت‌های ساکن تهران موجود است. بخشی از این شناخت اندک به‌سبب بی‌توجهی پژوهشگران به معماری مذهبی یهودیان به‌خاطر نداشتن معماری شاخص است؛ و بخش مهم‌تر به بی‌میلی یهودیان در معرفی آثار مذهبی خود بازمی‌گردد. ممانعت از رویت اماکن مذهبی یهودیان آگاهانه و با توجه به شرایط تاریخی و اجتماعی این اقلیت بوده و متناسب با تغییرات اجتماعی، میزان رویت‌پذیری کنیسه‌ها در سطح شهر تهران تغییر کرده است. در دوره قاجاریه به‌علل مذهبی تلاش واضحی در پنهان‌سازی کنیسه‌ها صورت می‌گرفت؛ اما با تحولات پس از مشروطه و اوایل حکومت پهلوی اول، تمایل به نمایان ساختن و ایجاد کنیسه‌های بزرگ با معماری شاخص به‌وجود آمد. اواخر دوره پهلوی اول تحولات سیاسی مجال چندانی برای ساخت کنیسه برای یهودیان فراهم نکرد؛ اما سیاست‌های بین‌الملی پهلوی دوم موجب ایجاد کنیسه‌های متعددی در شهر تهران شد. با این‌حال، شرایط اجتماعی و مخالفت‌های مردمی با سیاست‌های دولت در قبال اسرائیل، موجب شد تا مجدداً با رویت‌پذیری کنیسه‌ها در سطح شهر مخالفت شود و پنهان‌سازی آنها در قالب مدارس یهودیان صورت گیرد. این مقاله که به شیوه «میدانی» و تحقیق کتابخانه‌ای و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده، با بررسی معماری مذهبی کنیسه‌های تهران از دوره قاجاریه تا پایان پهلوی، تحلیلی از شرایط اجتماعی و سیاسی این اقلیت مذهبی ارائه کرده است.