بازسازی نظام الهیاتی آریوس در باب پدر، پسر و روح‌القدس

مسیحیت، از یک سو دینی است ابراهیمی و معتقد به توحید؛ و از دیگر سو، مدام بر سه مفهوم پدر، پسر و روح‌القدس تکیه و تاکید دارد. تعیین نسبت و ماهیت ارتباط این سه مفهوم، یکی از مهم‌ترین مسائل الهیات کلاسیک مسیحی بوده است. دراین‌باره، آریوس، از الهیدانان دورۀ پدران، دیدگاهی دربارۀ این سه بنیاد جوهری دارد که از شورای نیقیه (325م) به این سو، بدعت خوانده شد و محکوم گشت. این نوشتار می‌کوشد با استفاده از رویکرد تاریخی تحلیلی به شناسایی بسترهای فکری مرتبط بپردازد و با تکیه بر آثار موثق آریوس، الهیات او را بازسازی کند. این بررسی نشان می‌دهد که آریوس معتقد بود پدر، متعال و غیر است و از حیث ازلیت و ذات، تنها و یکتاست. پدر به خواست و ارادۀ خود، پسر را در لازَمان از عدم آفرید تا واسطۀ خلقت زمان و عالم شود. پسر از حیث ازلیت و ذات، با پدر یکسان نیست؛ ارتباط پدر با پسر ارتباط خالق است با مخلوق؛ و روح‌القدس اولین مخلوق پسر است و این سه بنیاد جوهری، از حیث ذات و جلال باهم تفاوت دارند.