بررسی و مقایسۀ تساهل و تسامح اسلامی با تولرانسِ مسیحی

این مقاله به بررسی «تساهل و تسامحِ» اسلامی و مقایسۀ آن با «تولرانس» در مسیحیت جدید می‌پردازد. اندیشۀ تولرانس(تساهل و مدارا)ی مسیحی، با رویکرد کنونی خود به قرن شانزدهم و هفدهم میلادی باز می‌گردد و زادۀ تحوّلاتِ نهضتِ اصلاح دینی است؛ پس از دولتی کردنِ مسیحیت به وسیلۀ کُنستانین و بر پایی دادگاه‌های تفتیشِ عقاید و سخت‌گیری بر منتقدان و کشتن بسیاری از روشنفکران. لذا ازاین‌رو، تساهلِ مسیحی در این مفهوم «بر دین» است، نه « در دین»؛ یعنی خارج از حوزۀ مسیحیت بوده و زادۀ ضرورتِ اجتماعی و سیاسی است. در مقابل، اندیشۀ تساهل و مدارای اسلامی، ریشه در قرآن، سنّت و احادیث امامان معصوم علیه السلام دارد و اکثر مکاتبِ اسلامی، به تساهل و تسامح با تفسیری متفاوت از تولرانس غربی معتقد هستند، یا کلیات آن را باور دارند. این مقالۀ، درصددِ رسیدن به این واقعیت است که خاستگاه و وجوهِ تساهل در اسلام، نسبت به تولرانس مسیحی، تفاوت‌هایی اساسی دارد و مقولۀ تساهل و تسامح، نه بر دین(عَرَضی)، بلکه در دین(ذاتی دین) تفسیر می‌شود.