جبر و اختیار در اندیشه صدرالمتالهین

مسیله جبر و اختیار از قرن اول در بین متفکران اسلامی مطرح، و مورد تاکید قرآن کریم و روایات بوده و در طول تاریخ، دیدگاه‌های مختلفی در تفسیر آن ارایه شده است. متکلّمان اشعری با انگیزه حفظ توحید افعالی، به دیدگاه جبر گرویدند؛ اما از عدل الهی غفلت کرده، و آن را فدای توحید افعالی نمودند. متکلمان معتزلی در کشمکش توحید افعالی و عدل الهی جانب عدل را گرفتند و با طرح دیدگاه تفویض، توحید افعالی را زیر سوال بردند. مکتب اهل‌بیت(ع) با طرح دیدگاه «امر بین الامرین»، با حفظ هر دو اصل توحید افعالی و عدل الهی به تبیین اختیار انسان در پرتو فاعلیت الهی پرداخت. این دیدگاه، از نقایص دو دیدگاه قبلی مبرّاست. ظرافت «امر بین الامرین» باعث شده است تفاسیر متعددی برای تبیین آن از سوی متکلمان، فیلسوفان و عارفان ارایه شود. این نوشتار با روش تحلیل عقلی به بررسی این مسیله پرداخته است و ضمن نقد جبر فلسفی و ارایه پاسخ به مسیله تسلسل اراده‌ها، به تبیین تفسیر امر بین الامرین می‌پردازد.