ارزیابی تقریرهای «برهان تمانع» و لوازم آنها
|
|
|
|
|
|
|
|
نویسنده
|
قائمی آفرین
|
|
منبع
|
معرفت كلامي - 1402 - دوره : 14 - شماره : 1 - صفحه:57 -76
|
|
چکیده
|
«برهان تمانع» برهانی است که با الهام از قرآن، به‌ویژه آیة «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ اِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا» (انبیاء: 21) مطرح و با تقریرهای گوناگون ارائه، و توحید در خالقیت و ربوبیت، اعم از ربوبیت تکوینی و تشریعی با آن اثبات می‌شود. «برهان تمانع» به فرض اختلاف آلهه متعدد اختصاص ندارد و فرض توافق آلهه در خلق و تدبیر و حتی تباین کلی دو واجب را نیز شامل می‌شود. ازاین‌رو برهان را براساس تعدد قدرت‌ها و اراده‌های متوافق و تمانع اراده‌ها و قدرت‌ها تبیین نموده‌اند. توالی فاسد فرض دو واجب در برخی از تقریرها عدم تکون عالم، و در برخی ناهماهنگی موجودات، و در برخی لزوم ترکب ذاتین مفروضین، و در برخی فروض، تضاد یا تناقض است. هدف این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای تهیه و به روش تحلیلی تبیینی ارائه شده، بررسی فروض گوناگون و تقریرها و اشکالات مطرح‌شده درباره «برهان تمانع» و میزان کاربری آن در اثبات ابعاد گوناگون توحید ذاتی و افعالی است. حاصل اینکه یکی از پیش‌فرض‌های قطعی این برهان وحدت عالم و از اهمّ مبانی دفع شبهات و شقوق آن، «صرف‌الوجود و بسیط‌الحقیقه بودن واجب» است. با این بیان می‌توان از این برهان، «توحید ذانی» را نیز نتیجه گرفت؛ زیرا صفات و افعال واجب، جلوه و تجلی ذاتیات اوست.
|
|
کلیدواژه
|
تمانع، تغالب، فرجه، توحید ذاتی، توحید خالقی، توحید ربوبی
|
|
آدرس
|
دانشگاه باقرالعلوم(ع), ایران
|
|
پست الکترونیکی
|
vqaimi@gmail.com
|
|
|
|
|
|
|