بررسی تطبیقی نسبت معرفت فلسفی با معرفت دینی در سیر تکاملی نفوس از دیدگاه صدرالمتالهین

اساس همة معارف، اصل شناخت «وجود» است. صدرالمتالهین علم را از سنخ وجود و ایمان را از سنخ علم می‌داند؛ لذا پیرو طرح نظریة تشکیک در وجود، تشکیک را در علم و نیز در ایمان جاری می‌داند؛ یعنی معرفت نفوس به متعلقات ایمانی، همان شناخت به متعلقات فلسفی و وجودی است و در این ساحت می‌توان معرفت فلسفی را از سنخ معرفت دینی دانست. لذا حقایق وجودیه‌ای مانند خدا، نبی، معاد و حشر، از متعلقات معرفت فلسفی یا حکمت است که صدرالمتالهین علم به آنها را معادل معرفت دینی یا ایمانی می‌داند. صدرا برای این نوع معرفت، طبق تشکیک وجود مراتب مختلفی را ذکر می‌کند که برخی از این مراتب، حقیقی و برخی غیرحقیقی‌اند. به بیان وی، نفس انسانی در اثر طی کردن مراتب مختلف حسی، خیالی و عقلی، و همچنین اکتساب صور مختلف در علم حصولی و نیز علم مکاشفه‌ای، به‌تدریج مراتب استکمال را (هم در معرفت فلسفی و هم معرفت دینی) طی می‌کند و از قوه به فعلیت می‌رسد. البته این امر در کنار قرائن دیگری چون استعمال اسامی مختلف حکمت، نور و فقه، نشان می‌دهد که نفوس انسانی در اثر استکمال در مراتب خود، هم به معرفت فلسفی و هم معرفت دینی دست می‌یابند که خود نشان از پیوند و ارتباط وثیق میان معرفت دینی و فلسفی دارد.