مراتب معرفت به خداوند از نگاه دیونیسیوس و سهروردی

چگونگی معرفت به خداوند از مباحث و دغدغه‌های مهم همة مکاتب عرفانی است که با رهیافت سایر حوزه‌های فکری تفاوت معناداری دارد. این معرفت عرفانی درصدد دستیابی به معرفت بی‌واسطه است که از آن با عنوان معرفت شهودی یاد می‌کنند. از میان عارفان و حکمای دو سنت بزرگ مسیحیت و اسلام می‌توان دیونیسیوس و سهروردی را یاد کرد که در این موضوع نظرات مشترکی دارند. ایشان بر ذومراتب بودن شناخت خدا باور دارند و مراتب آن را با توجه به قرب و بعد انسان می‌سنجند. نخستین گام در معرفت خداوند، مرتبة ایجاب است که همان شناخت و راهیابی به خداوند از طریق معرفت عقلانی (الهیات ایجابی) است؛ و در مرتبة بعد، سلبِ هرگونه نقص از خداوند (الهیات سلبی) است. مراتب معرفت خدا در آثار سهروردی و دیونیسیوس به‌واسطة نور، با مراتب هستی، انسان و فرشتگان مرتبط می‌شود. سهروردی و دیونیسیوس معتقدند که میزان قرب و بعد اشیا و انسان‌ها نسبت‌به تابش انوار الهی، به قابلیتِ قابل بستگی دارد. دیونیسیوس مرتبة سلبِ سلب و رسیدن به مرتبه‌ای را که از آن با عنوان ظلمت الهی یاد می‌کند، بالاترین سطح معرفتی می‌داند. درواقع این ظلمت، حاصل روشنی و وفور نوری است که راه دیدن و ادراک را بر چشم و عقل انسان می‌بندد تا اینکه به تاریکی ورای عقل وارد شود؛ جایی که به‌قول سهروردی، معرفت در معروف گم شود.