معناشناسی «تابعیت علم از معلوم» و بررسی کارآمدی آن در شبهة «علم پیشین الهی و اختیار انسان»

طرفداران نظریة اختیار انسان به شبهة معروف «ناسازگاری علم ازلی الهی با اختیار» پاسخ‌های نقضی و حلی داده‌اند. یکی از پاسخ‌های حلی، پاسخ مبتنی بر قاعدة «تابعیت علم از معلوم» است. مفاد قاعدة مذکور این است که علم تابع معلوم است و نمی‌تواند تاثیری در وجوب یا امتناع فعل داشته باشد. سریان این قاعده به علم خداوند، مورد انکار عده‌ای قرار گرفته است. پژوهش حاضر که به‌روش توصیفی تحلیلی سامان یافته، بعد از گزارش و تبیین پاسخ یادشده، دیدگاه‌های مختلف در تمامیت یا عدم تمامیت این راه‌حل را بررسی کرده و نشان داده است که منشا مخالفت با راه‌حل مذکور، انکار ورود قاعدة تابعیت علم از معلوم در «علم فعلی» است، که علم پیشین الهی هم از همین سنخ است؛ اما از دو راه می‌توان از این پاسخ دفاع کرد: متعلق علم پیشین را معلوم خارجی ندانیم یا اینکه عمومیت قاعدة تابعیت و عدم تاثیرگذاری علم بر معلوم را مسلم بدانیم و به علم پیشین الهی هم تسرّی دهیم.