بازخوانی نظریة نیابتِ ذات از صفات در هستی‌شناسی اوصاف الهی و نسبت آن با مسئلة نفی صفات و نظریة عینیت

پرسش دربارة اینکه آیا خدای تعالی صفت دارد و اگر آری، دارای چه نسبتی با ذات الهی است، مجموعه‌ای از مباحث را در اندیشة اسلامی فراهم کرده است که معمولاً زیرعنوان توحید صفاتی دسته‌بندی می‌گردند و امروزه با عنوان «هستی‌شناسی اوصاف الهی» شناخته می‌شوند. این مباحث به‌لحاظ تاریخی از همان قرن اول هجری در میان اندیشمندان مسلمان مطرح بوده‌اند و هریک براساس مبانی‌ و پیش‌فرض‌های دستگاه فکری خود، به نظریه‌پردازی دربارة آنها پرداخته‌اند. یکی از مهم‌ترین نظریه‌ها در این زمینه، نظریة نیابت است که واکنش‌های مختلفی را به خود دیده است. در این مقاله با نگاهی تحلیلی تاریخی، به بازخوانی نظریة نیابت و شناخت ارکان آن پرداخته‌ایم و ضمن اثبات وجود چنین نظریه‌ای در میان معتزله، باورمندان به آن را از معتزله و دیگر مذاهب بازشناسی کرده‌ایم. براین‌اساس به این نتیجه رسیده‌ایم که این نظریه تبیینی برای نفی صفات است و تحویل آن به نظریة عینیت صدرایی درست نیست.