بررسی تطبیقی اختیار و مسئولیت اخلاقی انسان از منظر چیزم و قاضی عبدالجبار همدانی

ارادة تام انسانی در اسلام با فرقة کلامی معتزله، شناخته می‌شود. قاضی عبدالجبار، متفکر برجستة اعتزال، با هدف دفاع از عدل الهی و تبیین سازگاری آن با مسئلة تکلیف و نیز مسئولیت اخلاقی، افعال انسان را مستقل از ارادة الهی می‌داند. از سوی دیگر، در فلسفة معاصر غرب، رودریک چیزم به ‌هدف تبیین سازگاری میان علیت انسان و اصل ضرورت علّی و معلولی، خود شخص را مبدا نهایی عمل معرفی می‌کند. در این مقاله با روش تحلیلی توصیفی ضمن بیان آرای هر دو متفکر در باب مسئولیت اخلاقی انسان، بیان خواهد شد که با وجود اختلاف مبنایی در جهان‌بینی چیزم و قاضی عبدالجبار دربارة اموری چون ماهیت انسانی و اقسام علیت موجود در عالم، در خصوص مسئلة اختیار انسان، گونه‌ای هم‌داستانی و قرابت برقرار است؛ هرچند هر دو متفکر با پذیرش ارادة استقلالی تام انسان، ضمن گرفتار شدن به نگاهی غیرتوحیدی، به نتایجی نادرست در باب فاعلیت انسانی دست یافته‌اند.