هم‌آوایی خط فکری شیخ مفید با معتزله‌ بغداد در تبیین ماهیت ارادۀ خداوند

شیخ مفید در میان متکلمان امامیه، جایگاه ویژه و ممتازی دارد و بی‌تردید تحلیل و تبیین او از آموزه‌های اعتقادی، نقشی تاثیرگزار در تحلیل تاریخ فکر امامیه خواهد داشت. اراده‌ خدا و ماهیت آن، از جمله آموزه‌هایی است که شیخ مفید پیرامون آن رساله‌ای مستقل تحریر کرده است و برخی شاگردانش همچون کراجکی، تبیین و تحلیل او را پرورانده‌اند. خط فکری شیخ مفید، اگرچه همانند تمامی متکلمان عدلیه اراده را حادث می‌داند، ولی ازیک‌سو بر اساس روش‌شناسی‌ای که در کلام‌ورزی خویش بدان التزام دارد، و از سویی دیگر بر پایه‌ برخی از روایات، بین اراده خدا و اراده‌ انسان تفاوت می‌گذارد و به ‌لحاظ وجود‌شناسی، اراده را همان امر مکوّن عینی و خارجی می‌داند. شیخ مفید در معنا‌شناسی صفت اراده، معتقد است: امکان انتساب صفت اراده به خداوند وجود ندارد و تنها به دلیل سمع می‌توان خداوند را مرید دانست. از‌این‌رو، استمعال این صفت را برای خداوند مجازاً روا می‌دارد. اما این تبیین را پیش‌تر برخی از معتزلیان بغدادی، همچون بلخی کعبی، هم ارائه کرده و برای آن دلیل اقامه نموده بودند. بعید نیست اقبال شیخ مفید به رویکرد و تحلیل معتزلیان بغدادی، به دلیل همسو‌انگاری این دیدگاه با روایات امامیه بوده باشد.