صدق الهی و مسئله خلف وعید

به دست دادن تصویر درست از صفات ذاتی و فعلی خداوند، و تلاش در جهت زدودن شبهات مرتبط با اوصاف الهی، نقشی برجسته در تعمیق باور دینی و جلوگیری از انحرافات اعتقادی دارد. صفت صدق الهی هرچند از اوصاف مورد اتفاق است، اما گاهی ممکن است در تعارض با یکی دیگر از باورهای دینی، یعنی جواز عفو و عدم عذاب برخی گناهکاران بر طبق مشیت الهی، جلوه کند. تفضلیه که معتقد به جواز عفو هستند، برای نشان دادن سازگاری میان این عقیده با صفت صدق الهی و وعیدهای موجود در قرآن و احادیث، نظریه‌های مختلفی عرضه کرده‌اند، که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: نظریه‌ مبتنی بر انکار اطلاق قبح کذب؛ نظریه‌ انشاء‌انگاری وعد و وعید؛ نظریه‌ عدم واقع‌نمایی زبان وعد و وعید؛ نظریه انکار تنجّز و حمل وعیدها بر استحقاق عقاب، و نظریه‌ مشروط بودنِ وعیدهای الهی. نوشتار حاضر، که به شیوه‌ کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی تحلیلی سامان یافته، بر آن است که نظریه‌ اخیر- یعنی مشروط بودنِ آیات و اخبار وعید و عدم اطلاق و عمومیت آنها- نظریه‌ای استوار و دارای پشتوانه‌ عقلی، قرآنی و حدیثی است، و چهار نظریه‌ دیگر دارای اشکال‌اند.