کاوشی در مفهوم تصوری «خدا» در منابع روایی

موضوع این نوشتار بررسی مهم‌ترین عناوین به‌کاررفته برای اشاره به خداوند در کلمات معصومان‰ در منابع روایی است. این عناوین اگر به‌مثابه مفاهیمی پایه کانون بررسی و تامل قرار گیرند، ما را به تحصیل مفاهیم تصدیقی ناب‌تری از احکام ذات، صفات و افعال خداوند رهنمون می‌شوند و در ترسیم نظام منسجم‌تری از خداباوری اسلام به کار می‌آیند. در این نوشتار ابتدا احادیثی که در منابع روایی، صفتی منحصربه‌فرد را به خداوند نسبت داده‌اند، جمع‌آوری شده‌اند و آن‌گاه با تحلیل مفاد این صفات، تلاش شده تا کامل‌ترین مفهوم استخراج شود. بر اساس مهم‌ترین یافته این پژوهش، سه عنوان «خالِقُ کل شَی‌ءٍ»، «نُورُ السماواتِ وَالْاَرْض» و «الصمَد»، از مهم‌ترین عناوین به‌کاررفته در روایات برای اشاره به خداوند هستند و از میان آنها عنوان «الصمَد» از قابلیت‌های مفهومی بیشتری برخوردار است. «صمد» در روایات به نوعی از هستی اشاره دارد که اصل انیت و تحقق است و هیچ حدی را در مرز و متن وجود نمی‌پذیرد و علی‌رغم تنزه از تعین ماهوی، می‌تواند محور و مقصود عبادات و مناجات بندگان قرار گیرد.