نَفَس رحمانی در آینه حکمت متعالیه

در این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان مبانی و نتایج دیدگاه ملاصدرا درباره نَفَس رحمانی پرداخته می‌شود. ملاصدرا معتقد است که آدمی برترین نشانه خداوند است و ویژگی‌ها و قوای او ظهور کمالات الهی است. همان گونه که نَفَس آدمی با عبور از مخارج حروف، اصوات و کلمات گوناگون پدید می‌آورد، نَفَس رحمانی نیز همچون فیضی وجودی، حقایق ممکنات را در عالم تحقق می‌بخشد و در عین وحدت و بساطت سرچشمه کلمات بی‌شمار الهی در عالم تجلی است. کلمه «کُن» نخستین کلامی است که گوشِ ممکنات را شکافت. بنابراین، عالم فقط از سخن پدید آمده و بلکه عین سخن است و اقسام موجوداتِ عالم، منطبق بر مراتب و مقامات بیست و هشت‌گانه خود در نفس رحمان‌اند. ملاصدرا نفس رحمانی را با «وجود منبسط» یکی می‌داند. همچنین او نَفَس رحمانی را با «حق مخلوق‌به» و «حقیقه الحقایق» مقایسه می‌کند و تحقق آن را مربوط به مرتبه واحدیت، حضرت اسما و احدیتِ جمع می‌داند. برخی از پیروان صدرا نیز نفس آن را با مرتبه عما یکی دانسته‌اند که در زبان شریعت از آن به نور محمدی تعبیر می‌شود. از طرف دیگر، ملاصدرا نَفَس رحمانی را تعبیری دیگر از آنچه می‌داند که اهل عرفان آن را ماده کلیه، هبا و عنقا نامیده‌اند. او گفتار حکیمان بزرگ یونان درباره ماده المواد را اشاره‌ای رمزی به همین فیض وجودی و انبساطی معرفی می‌کند که با گستردگی رحمتِ امتنانیه در اسم الهیِ «الرحمان» انطباق کامل دارد.