نقش نگرش وجودی صدرا به علم در تعالی نفس

در این جستار پس از نگاهی گذرا به تعریف ابتکاری ملاصدرا از علم، تبیین می‌شود که وی چگونه با بهره‌گیری از اصولی چون «اصالت وجود»، «مراتب تشکیکی آن» و «حرکت جوهری» و با نگاه وجودی‌اش به «علم»، تصویری تازه از تعالی وجودی «نفس» در فلسفه ارایه می‌دهد. طبق این نظریه، مراتب کمال انسان بر اساس درجه وجودی‌اش مشخص می‌شود و مرتبه وجودی نفس را درجه ادراکش تعیین می‌کند. بنابراین، هر فرد در مراتب ادراک خود به تعالیِ وجودی دست خواهد یافت، به شکلی که درجات پایین‌تر ادراک، محمل ارتقا به درجات بالاتر علم و به تبع آن مراتب شدیدتر وجود و کمال می‌باشند. در ادامه، مباحثی چون علم حقیقی و غیر حقیقی و «موضوعیت» یا «طریقیت» علم بررسی می‌شود. اما نتیجه برجسته‌ای که می‌توان گرفت آن است که اگر رسیدن به بالاترین درجه کمال و تعالی، در گرو داشتن شدیدترین مرتبه ادراک یعنی تعقل است، پس هر چه معقول از درجه وجودی بالاتری برخوردار باشد، تعقل او نفس را متعالی‌تر می‌سازد. به همین دلیل «تعقل» درباره خداوند، صفات و افعالش، کتب و انبیای الهی نفس انسان را به بالاترین درجه وجودی می‌رساند. این همان است که تحت عنوان جایگاه «معرفت» به خداوند، انبیا و ایمه? در قرآن و روایات آمده است.