نظریۀ «عقل فعال» در اندیشه اسکندر افرودیسی

اسکندر افرودیسی از شارحان ارسطو با رساله‌ای با عنوان فی ‌العقل علی ارسطوطالیس و دربارۀ النفس، از آغازگران نظریه‌ پرداز در مبحث عقل و عقل فعال است. مبحث «عقل فعال» از حیث حقیقت و چیستی و از حیث غایت‌انگاری و نسبتش با انسان مورد بحث است. «حقیقت عقل فعال» چیست؟ آیا وابسته به انسان یا مستقل از انسان است؟ فاعلیت عقل فعال چگونه است و چه جایگاهی وجودی و معرفتی و غایت‌انگاری در نظریۀ عقل اسکندر افرودیسی دارد؟ در این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی به این یافته‌ها دست یافتیم که فاعلیت عقل فعال وجودی و معرفتی است. عقل فعال جنبۀ خارجی به خود می‌گیرد و جایگاه عقل الهی و فسادناپذیر دارد و از حیث معرفتی، عقل فعال هم خود را می‌شناسد، هم سبب شناخت معقول می‌شود و از حیث غایت‌انگاری نیز کمال وجود انسان اندیشیدن به بالاترین متعلق است. برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا نظریۀ عقل اسکندر را به‌اجمال معرفی کرده و سپس به نظریۀ عقل فعال می‌پردازیم.

the theory of active intellect in the thought of alexander of aphrodisius

alexander aphrodisias, a commentator on aristotle, introduced the theory of intellect and active intellect in his works &on the intellect of aristotle&)fi al-’aql ’ala aristutalis( and &on the soul.& this theory addresses both the reality and nature of the active intellect, as well as its teleological purpose and its relation to human beings. the questions explored in this paper include: what is the nature of the active intellect? is it dependent on human beings or independent? what is its causal role, and what ontological, epistemological, and teleological positions does it hold in alexander’s theory? using a descriptive-analytical approach, this paper seeks to clarify these issues. we found that the active intellect has both ontological and epistemological functions. it externalizes and has a divine and incorruptible position. epistemologically, the active intellect not only knows itself but also causes the knowledge of intelligibles. from a teleological perspective, the highest goal for human existence is contemplating the highest intelligible. in order to answer these questions, we first briefly introduce alexander’s theory of intellect, and then discuss the theory of active intellect.