تحلیل ارادۀ الهی در فلسفۀ اسلامی در تناظر با افعال اختیاری نفس انسانی

اگرچه حقیقت اراده به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین کمالات وجودی حق‌تعالی امری مسلم و انکارناپذیر است، اما در تبیین چیستی، نحوۀ اتصاف و ویژگی‌هایی چون ذاتی یا فعلی بودن آن، میان حکمای مسلمان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. برخی از حکما با ارجاع اراده به علم الهی، اراده را از صفات ذاتی و همان علم به نظام احسن تلقی کرده‌اند. در مقابل، عده‌ای دیگر، ناظر به متون نقلی، اراده را از صفات فعل حق‌تعالی به شمار آورده‌اند. در نهایت، گروهی بر این باورند که اراده دارای مراتب است و هر دو مرتبۀ ذاتی و فعلی را دارا می‌باشد. در روایات نیز برخی از معانی اراده برای خداوند اثبات و برخی از معانی آن از حق‌تعالی نفی شده است. سوال تحقیق این است که آیا می‌توان با تحلیل‌ افعال اختیاری انسان که خود از نزدیک‌ترین و برترین ابواب شناخت ذات و صفات الهی است، تبیین روشن و قابل قبولی از ارادۀ حق‌تعالی ارائه داد؟ در پاسخ به این سوال و با روش تحلیلی به این نتیجه رسیده‌ایم که برخی از افعال ارادی انسان، باواسطه‌ و موجب نقص است و روایاتِ نافی اراده، ناظر به نفی این نوع اراده از خداوندند، اما برخی افعال نفس، بدون واسطه و موجب کمال است و بر همین اساس، می‌توان بر ارادۀ ذاتی خداوند به معنای خواستن که متعلّق آن، همان علم به نظام احسن که منشا صدور عالم است، استدلال کرد و ارادۀ فعلی خداوند در مقام فعل عین اشیا است و اشیا در عین معلومیت، مراد حق‌اند.

analysis of the divine will in islamic philosophy in correspondence to the voluntary actions of the human soul

although the essence of will, as one of the most significant existential perfections of thealmighty (truth, the), is an established and undeniable fact, there are differences of opinion among muslim philosophers regarding its nature, how it is attributed, and itscharacteristics, such as whether it is intrinsic or actual. some philosophers, byattributing “will” to divine knowledge, regard it as one of the essential attributes,equating it with the knowledge of the most perfect order (system). in contrast, others,referring to transmitted texts, classify “will” as one of the attributes of the actions of thealmighty. finally, some believe that the “will” has levels and has both essential andactual levels. in the aḥādīth (arabic: احادیث , singular: ḥadīth, meaning traditions andnarrations, arabic: روایات , romanized: riwayāt), some of the meanings of the “will” havebeen proven to god and some of its meanings have been denied by the almighty. theresearch question is whether a clear and acceptable explanation of the will of thealmighty can be presented by analyzing the voluntary actions of humans, which areamong the closest and most significant means of understanding the essence andattributes of god. we have concluded through an analytical approach in response tothis question, that some voluntary actions of humans are mediated and indicative ofdeficiency, and the traditions negating “will” pertain to this type of “will” in relation togod. conversely, some actions of the soul (self) are unmediated and indicative ofperfection. based on this understanding, we can argue for the intrinsic (essential) willof god as the divine desire that corresponds to the knowledge of the most perfect order(system), which is the origin of the emanation of the universe. furthermore, the actualwill of god is identical to the objective essence of things, and things, in their very knownnature, correspond to the divine intention.