«وجدان خویشتن» و خطاناپذیری آن از منظر فیلسوفان مسلمان

«خودآگاهی» یکی از مصادیق علم حضوری است. دو پرسش مهم معرفت‌شناختی در مورد این مصداق وجود دارد: اول این‌که آیا ما واقعیتی به نام «من» را وجدان می‌کنیم؟ دوم این‌که آیا این وجدان، خطاناپذیر است و واقعیت «من» را آن‌گونه که هست نشان می‌دهد یا ممکن است «وجدان من» مغایر «من عینی» باشد. دو نکتۀ نوآورانۀ اساسی در پاسخ به این دو مسئله وجود دارد که در مقالۀ پیشِ‌رو مدنظر قرار گرفته است. اول این‌که فیلسوفان مسلمان برای شناخت «من» سلسله مراتب قائل‌اند، به طوری که در این سلسله، ابتدایی‌ترین و بنیادی‌ترین چیزی که دربارۀ «من» وجدان می‌شود، همانا «درک‌کنندگی خویشتن» است. این رویکرد نقش مهمی در پاسخ به منکران وجدان «من خودآگاه» دارد. دوم این‌که از نگاه ایشان، یگانه روش بحث دربارۀ بنیادی‌ترین سطح شناخت «من» (درک‌کنندگی من) همانا توصیف وجدان خویشتن به کمک عقل توصیفی است. در چهارچوب این دو نکته می‌توان گفت که اولاً وجدان «من درک‌کننده» وجود دارد و ثانیاً فیلسوف مسلمان به‌عنوان یک مبناگرای عمیق، این وجدان را به‌مثابۀ یک «واقعیت» در نظر می‌گیرد و به سبب یگانگی وجدان و واقعیت، حکم به امتناع تخلف «معرفت وجدانی به من» از «واقعیت من» می‌کند. ضمناً یگانه دانستن «معرفت وجدانی به من» و «واقعیت من» ناشی از یک اعتبار صرف نیست، بلکه متکی به محتوای «وجدان من» (درک ‌کنندگی من) است.

the “conscience of the self” and its infallibility from the perspectives of muslim philosophers

one of the examples of the intuitive knowledge (arabic: علْمُ الْحُضوری , lit.: knowledge by presence or presential knowledge) is “self-consciousness”.there are two important epistemological questions regarding this concept:first, do we have a consciousness of a reality called “self”? second, is thisconsciousness infallible, accurately reflecting the reality of “self” as it is,or could “consciousness of self” be at odds with the “objective self”?there are two basic innovative points in response to these two issues thatare considered in this article. first, muslim philosophers recognize ahierarchy for the knowledge of the “self,” in which the most basic andfundamental aspect of consciousness regarding the “self” is the“perception of the self.” this approach plays an important role incountering the deniers of the “conscious self.” second, from thisperspective, the only way to discuss the most fundamental level of knowingthe “self” (the understanding of the self) is to describe one’s consciousnesswith the aid of descriptive reason. within the framework of these twopoints, it can be said that, first, there is a consciousness of the “perceivingself,” and second, the muslim philosopher, as a deep foundational thinker,regards this consciousness as a “reality.” due to the unity ofconsciousness and reality, he concludes that the “epistemic awareness ofthe self” cannot deviate from the “objective self.” moreover, consideringthe “epistemic awareness of the self” and the “objective self” as one is notmerely a matter of convention, but rather relies on the content of “consciousness of self” (the understanding of the self).