تطبیق شکل ‌گیری علم حضوری در آثار فلسفی ملاصدرا و تفاسیر الصافی و المیزان

این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی به تبیین عوامل ایجاد یقین حضوری از دیدگاه فلسفۀ ملاصدرا و تفاسیر الصافی و المیزان می‌پردازد. هدف این مقاله، بررسی میزان تطابق فلسفۀ صدرا در عوامل ایجاد یقین حضوری با تفاسیر شارحان او و میزان کاربرد این منظر در تفسیر قرآن است. در نهایت، آشکار می‌شود که تفاسیر در تحلیل عوامل یقین حضوری، از سه حوزۀ نسبت علم حضوری با عالم و معلوم، عالم و مفیض علم، هرچند از مبانی صدرایی نظیر اصالت وجود، تشکیک و حرکت جوهری بهره برده‌اند، اما این کاربرد عموماً در لایه‌های اولیه باقی‌مانده است. به عبارتی، تفاسیر به تحلیل نسبت احاطی عالم به معلوم و سیر اخلاقی و رفتاری عالم و دریافت افاضۀ یقین حضوری از مبادی اکتفا و به دیگر سویه‌های رابطۀ ایجاد یقین در نسبت با عالم، تعمیق تشکیک در وجود و حرکت جوهری در تحلیل عالم و مصدریتش و نسبت آن با مفیض علم نپرداخته‌اند. بنابراین، تفاسیر در عین اهتمام به استفاده از مبانی عقلی، این مبانی را در تمام مراتب تحلیل یقین حضوری به کار نمی‌برند. پس رویکرد فلسفی به تحلیل یقین حضوری، تنها یک روش در کنار سایر روش‌ها و بدون غلبه در تفاسیر این دو شارح صدرایی است.

the convergence of the formation of intuitive knowledge in mullā ṣadrā’s philosophy and tafsīr al-ṣāfī & tafsīr al-mīzān

this research, using a descriptive-analytical approach, explains the factors leading to intuitive certainty (arabic: یَقینُ الْحُضوری , lit.: certainty by vision) from theperspective of mullā ṣadrā’s philosophy and the tafsīrs (arabic: تَفاسیر , romanized:tafāsīr) al-ṣāfī (arabic: الْصَّا فی ) and al-mīzān (arabic: اَلْمیزان ). the aim of this articleis to examine the extent to which ṣadrā’s philosophy aligns with the interpretationsof his commentators in the factors leading to intuitive certainty, and theapplicability of this perspective in the exegesis of the qurʾān. ultimately, it isrevealed that the tafāsīr (plural form of tafsīr, arabic: تَفْسیر ), in analyzing thefactors of intuitive certainty, consider three domains: the relationship of intuitiveknowledge (arabic: علْمُ الْحُضوری , lit.: knowledge by presence or presentialknowledge) with the knower and the known, the knower, and the agent ofknowledge (arabic: اَلْ علْم , romanized: al-ʿilm). although they use ṣadrian principlessuch as the primacy (principle) of existence (arabic: اصَالةُ الْوُجُود ), gradation (arabic:تَشْکیک ), and substantial motion, this application generally remains at thefoundational level. in other words, the tafāsīr content themselves withcomprehensive of the relationship of the knower to the known and the moral andbehavioral journey of the knower in receiving the investment of intuitive certaintyfrom its origins. they do not address other aspects of the relationship that createcertainty in relation to the knower, nor do they delve into the gradation inexistence and substantial motion in analyzing (tautologous) the knower, its source,and its relation to the factor of knowledge. therefore, despite their emphasis onusing rational foundations, tafāsīr do not apply these principles in all levels ofanalyzing intuitive certainty. thus, the philosophical approach to analyzingintuitive certainty is merely one method among others, without predominance, in these two mullā ṣadrā’s commentators’ interpretations.