خوانشی خاص از نظریه حرکت جوهری با بسط نظریه فیض در فلسفه ابن سینا

نظریه حرکت جوهری بر پایه اصول نظام‌مند حکمت متعالیه مانند اصالت وجود و تشکیک در حقیقت عینیه وجود استوار شده است. اگرچه ابن سینا هرگز از یک تئوری یکپارچه تحت عنوان نظریه حرکت جوهری دفاع نکرده است، اما به نظر می‌رسد نظریه محوری فیض که مهم‌ترین نظریه در کانون تفکر فلسفی او محسوب می‌شود، می‌تواند چهره‌ای نو از حرکت جوهری ارائه دهد. در تصویر بدیع ابن سینا، حرکت عالم مادی امتداد فیض لاینقطع و دائمی حق تعالی است و حدوث پی‌درپی در عالم ماده خود را در قامت حرکت جلوه‌گر می‌سازد. همچنین به نظر ابن سینا محذوراتی مانند تتالی آنات یا تشافع علل در زمان واحد، تئوری کون و فساد را با ایرادات اساسی مواجه می‌سازد، به طوری که نمی‌توان تبدل صورت‌ها در جوهر را بدون تصور امری تدریجی یا همان زمان در نظر گرفت. عباراتی نیز وجود دارد که به طور مستقیم بر حرکت در جوهر و همین طور وحدت محرک و متحرک در طبیعت اشاره دارد که می‌توان دالّ بر تمایل ابن سینا به پذیرش حرکت جوهری دانست.

A Particular Reading of the Theory of Trans-Substantial Motion with the Extension of the Theory of Emanation (al-Fayḍ) in Avicenna’s Philosophy

The theory of transsubstantial motion (alharakat aljawhariyyah) has been established based on the methodical principles of alhikmat al muta’āliyah (transcendent theosophy) such as the primacy of existence (asalat alwujud) and tashkik (gradation) in objective truth (reality) of wujud (existence). Although Avicenna has never attempted to justify the integrated theory named the theory of transsubstantial motion (alharakat aljawhariyyah) but it seems that the pivot theory of emanation (alfayḍ) which is counted as the most important theory in the centre of the philosophical thought can present a modern image of transsubstantial motion (alharakat aljawhariyyah). In Avicenna’s innovated image, the motion of the material world is the extension of the constant and continuous emanation (alfayḍ) of almighty God and successive origination in the material world shows itself in the form of motion. Also, according to Avicenna’s opinion, the problems such as the consecutiveness of moments (tatalî anat) or adherence of causes at the same time make the theory of generation and corruption confront main problems as it cannot be considered the transformation of forms in substance (jawhar) without imagining a gradual matter or at the same time. There are statements that directly imply motion in substance and also, the unity of the moving body and mover in nature that can indicate Avicenna’s tendency to accept transsubstantial motion (alharakat aljawhariyyah).