بازسازی نظریۀ سلطنت نفس بر اساس مبانی ملاصدرا

تقریرهای ناسازگارگرانه از اختیار، به تقریرهایی گفته می‌شود که بر اساس ناسازگاری ضرورت علّی و اختیار ارائه می‌شوند. هدف اصلی این تقریرها، تبیینی مناسب از اختیارِ بدون تعین و ضرورت علّی است؛ به طوری که مستلزم شانس و اتفاق نباشد و شخص در مقابل ارادۀ نامتعین و فعل ناشی از آن مسئول باشد. از جملۀ این تقریرها، «نظریۀ سلطنت نفس» است که توسط برخی دانشمندان اصول فقه مانند محقق نائینی و شهید صدر مطرح شده است و برخی فیلسوفان معاصر نظیر فیاضی تلاش کرده‌اند تا آن را در فضای تفکر فلسفی نیز مطرح کنند. مهم‌ترین نقطه ضعف این تقریرها عدم مواجهۀ مناسب آن‌ها با اصول و قواعد فلسفی از جمله قانون ضرورت علّی است؛ چرا که عمدۀ این تقریرهای ناسازگارگرایانه، مستلزم نقض یا تخصیص قواعد عقلی هستند. این مقاله پس از بررسی انتقادی مهم‌ترین تقریرهای نظریۀ سلطنت نفس و بیان اشکالات آن‌ها، این نظریه را بازسازی کرده، بر اساس مبانی فلسفی ملاصدرا تقریری جدید از آن ارائه کرده است که در آن، اشکالات تقریرهای دیگر مطرح نمی‌شود.

Reconstruction of the Theory of the Authority Based on the Principles of Mullā Ṣadrā

Inconsistent statements of authority are those that are presented on the basis of incompatibility of causal necessity and authority. The main purpose of these narrations is an appropriate explanation of authority without uncertainty and causal necessity, so that it does not require chance and coincidence and the person is responsible for the indefinite will and the resulting action. Among these lectures is the “theory of the authority of the soul” which has been proposed by some scholars of the principles of jurisprudence such as Mohaqiq Naini and Shahīd Ṣadr, and some contemporary philosophers such as Professor Fayyazi have tried to introduce it in the field of philosophical thought. The most important weakness of these statements is their lack of proper confrontation with philosophical principles and rules, including the rule of causal necessity; because most of these maladaptive statements require the refutation or particularization of rational rules. This article, after critically examining the most important statements of the theory of the authority (dominion, sovereignty) of the soul and expressing their drawbacks has reconstructed this theory and presented a new statement of it based on Mullā Ṣadrā’s philosophical principles, in which the drawbacks of other statements are no longer discussed.