بررسی شیوۀ استفادۀ ملاصدرا از منابع مختلف و تبیین‌های قابل طرح در مورد آن

در این مقاله با دسته‌بندی شیوه‌های ارجاع‌دهی ملاصدرا، شواهدی از مشابهت عبارات وی با آثار دیگران آورده شده است که باعث مطرح شدن اتهام انتحال (سرقت علمی) به وی شده است. در این پژوهش کوشش شده است تا علل وقوع این اتفاق در آثار وی تبیین گردد. بدین‌منظور با روش تحلیلی تاریخی، هفده تبیین مختلف در مورد علت اقتباس ملاصدرا از عبارات دیگران مطرح شده و مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند و نشان داده شده است که برخی از این تبیین‌ها پذیرفتنی نیستند. در ادامه، تبیین‌های قابل پذیرش به دو دستۀ تبیین‌های خاص و عام تقسیم شده‌اند. تبیین‌های خاص عبارت‌اند از: تلاش برای تالیف کتابی جامع؛ انتقال نظریات اهل سنت به کتاب‌های شیعیان؛ استفاده از مطالب دیگران جهت تبرک؛ تضمین و اقتباس عبارات مشهور. همچنین تبیین‌های عام عبارت‌اند از: رایج بودن نقل بدون ماخذ در متون فلسفی؛ نگاه ابزاری به حکمت نظری؛ اقتضای حفظ جنبۀ تعلیمی در بیان مباحث؛ تایید نظرات خود از طریق ذکر سخنان دیگران؛ پرهیز از عبارت‌پردازی مجدد. بر این اساس، لزوماً تمامی عبارات موجود در آثار ملاصدرا به قلم خود وی نیستند و محققان باید در انتساب آن‌ها، با دقت بیشتری اظهارنظر نمایند.

A Study of Mullā Ṣadrā’s Method of Use of Various Sources and Explanations that Can Be Proposed about It

In this article, by categorizing the methods of referring Mullā Ṣadrā, evidence of the similarity of his statements with the works of others has been shown, which has led to the accusation of piracy (plagiarism). An attempt has been made in this research to explain the causes of this event in his works. For this purpose, with the analyticalhistorical method, seventeen different explanations about the reason for adapting Mullā Ṣadrā from the expressions of others have been proposed and evaluated and it has been shown that some of these explanations are not acceptable. Acceptable explanations were then divided into two categories of specific and general explanations. Specific explanations include: trying to write a comprehensive book, transmitting Sunni theories to Shiite books, and using other people’s contents to consecrate, guarantee, and adapt popular phrases. General explanations are also: the prevalence of unsourced quotations in philosophical texts, the instrumental view of theoretical wisdom, the need to maintain the didactic aspect in the expression of topics, the confirmation of one’s own opinions by quoting others, and the avoidance of phrase reprocessing. Accordingly, not all expressions in Mullā Ṣadrā’s works are necessarily his own, and researchers must be more careful in their attribution.