طراحی و اعتبارسنجی مدل مفهوم‌شناختی ناتوانی آموخته‌شده در سازمان‌های دولتی

زمینه و هدف: سال‌هاست که از مطرح‌شدن پدیده ناتوانی آموخته‌شده در حوزه مطالعات منابع انسانی می‌گذرد، اما نشانه‎های پیدا و پنهان آن همچنان نامکشوف مانده است. هدف این پژوهش، کاوش مفهوم ناتوانی آموخته‌شده در سازمان‌های دولتی ایران برای رسیدن به درکی عمیق از محتوای این پدیده، از دیدگاه خبرگان امر در نظام اداری است.روش: راهبردپژوهش، نگاشت تفسیری نظریه‌پردازی داده‌‎بنیاد بود و مشارکت‌کنندگان آن، کارکنان سازمان‌های دولتی شهر ایلام بودند که از طریق روش نمونه‌گیری نظری و رعایت قاعده اشباع نظری، با بیست نفر مصاحبه انجام شد. ابزار جمع‌آوری اصلی داده‌ها در بخش کیفی، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته برای احصای پدیده محوری و در بخش کمّی، پرسش‎نامه‌ای محقق‌ساخته برای اعتبارسنجی مدل مفهومی به‎دست‎آمده بود. اعتبار مصاحبه‌ها، به‎کمک دو راهبرد کثرت‌گرایی و وارسی همکاران بررسی شد، همچنین برای اطمینان یافتن از داده‎های کیفی، روش پایایی بین دو کدگذار به اجرا درآمد.یافته‌ها: بر اساس نتایج، ناتوانی آموخته‌شده در قالب الگوی سه‌‎لایه‌‌ای تصور و ترسیم می‌شود که در عمیق‌ترین‌ لایه مفهومی، پنج عامل شکل‌گیری هراس اداری، احساس کِهتری، نهادینگی عادت‌های شغلی، تعصب پیشین و بسندگی در شغل، پدیده محوری را شکل می‎دهند و بالاترین لایه ناتوانی آموخته‌شده، در قالب رفتارهایی از قبیل روزمرگی شغلی، واپس‌گرایی شغلی و مصون‌سازی شغلی نمود می‌یابد. همچنین، نتایج اعتبارسنجی مدل از طریق آزمون تی‌تک نمونه‌ای با در نظر گرفتن شش شاخص جامعیت، ایجازگرایی، منحصربه‌فرد بودن، انسجام، تناسب با سازمان‌ها و تناسب با نیازهای فعلی سازمان‌ها، نشان داد که از نظر خبرگان و مطلعان، مدل مفهومی از اعتبار نظری برخوردار است. نتیجه‌گیری: آگاهی از نشان‎دهنده‎های پدیده ناتوانی آموخته‌شده در محیط سازمان‌های دولتی کشور، گامی مهم در راستای افزایش شناخت مدیران در خصوص پدیده‌های کمتر شناخته‌شده در چارچوب گفتمان لبه تاریک رفتار سازمانی به شمار می‌رود. استراتژی‌های مطرح‌شده در این زمینه نیز، می‌تواند برای تقلیل اثرهای آن بر پیکره سازمان‌ها، بستر لازم را فراهم آورد.

Designing and Evaluating a Conceptual Model of Trained Incapacityin Public Organizations

Background & Purpose: Although many years have passed since the phenomenon of Trained Incapacity was introduced in the field of human resource studies, its visible and hidden indicators has remained undiscovered. Accordingly, the purpose of this study is to explore the concept of Trained Incapacity in Iranian government organizations to achieve a deep understanding of the content of this phenomenon among experts in the administrative system. Methodology: The research strategy was interpretive mapping of grounded theory and its participants were employees of government organizations in Ilam, Iran. Twenty people were interviewed through theoretical sampling method considering the theoretical saturation rule. The main data collection tool in the qualitative section was a semistructured interview to enumerate the manifestations of the central phenomenon. And in the quantitative section, a researchermade questionnaire was used to validate the emerging conceptual model. The validity of the interviews was assessed using two strategies of triangulation and peer review, and the reliability method between the two coders was considered to ensure the quality of the data. Findings: The results showed that the trained incapacity is conceived and plotted in the form of a threelayer model. In the deepest conceptual layer, the five factors of Administrative panic formation, Inferiority Feeling, Institutionalization of job habits, Job in adequacy form the central phenomenon. The most obvious layer of trained incapacity is manifested in the form of behaviors such as Job Routineness, Job Regressionism, and Job immunization. Furthermore, the results of model validation through a sample test by considering the six indicators of comprehensiveness, brevity, uniqueness, coherence, fit with organizations and fit with the current needs of organizations indicated that the conceptual model has theoretical validity from the point of view of experts and informants. Conclusion: Awareness of the indicators of the trained incapacity phenomenon in the environment of government organizations is an important step in increasing the knowledge of managers about lesser known phenomena in the context of the dark edge of organizational behavior discourse. Strategies proposed in this field can also provide the necessary platform to reduce its effects on the body of organizations.