بازنمایی فضای شهر و معماری در خاطرات زنان قاجار

اولین شرح‌حال‌ و خاطرات مکتوب زنان ایران، به زمان قاجار باز می‌گردد. ولی تاکنون پژوهشی درباره محتوای این سفرنامه‌ها صورت نپذیرفته و نگاه به زنان قاجار محدود، کلی و گاهی اغراق‌آمیز است. این درحالی است که نگاه از بستر سفرنامه و شرح‌حال، حقیقی و مبین واقعیت زمان خویش است. هدف این پژوهش، شناخت نگاه زنان قاجار از فضا و خوانش فضاهای تجربه شده آنها است. پرسش اصلی پژوهش آن است که فضاهای معماری و شهر در سفرنامه‌ها زنان عصر قاجار از چه جنبه‌هایی بازنمایی شده است و درک زنان سفرنامه نویس عصر قاجار از سفر و مکانه ای جدید در عین رعایت تفکیک جنسیتی چه بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش، سفرنامه های حج دختر فرهاد میرز ا ( 1297 ه.ق.)، سفرنامه حج همسر عمادالملک( 1303 ه.ق.)، سفرنامه عالیه خانم شیرازی ( 1309 ه.ق.)، سفرنامه وقارالدوله ( 1317 ه.ق.) و سفرنامه بی بی خاور شادلو ( 1319 ه.ق.)، که همگی در زمان قاجار به نگارش در آمده اند را انتخاب نموده و از خلال متون آنها به چگونگی شرح و بازنمایی فضای شهر و فضای معماری، پرداخته می شود. رویکرد پژوهش تاریخی -تفسیری و شیوه ی گردآوری داده ها، اسنادی و کتابخانه ای و روش تحقیق، تحلیل مضمون است و نتایج بیانگر آن است کهبازنمایی شهر و معماری در سفرنامه های زنان قاجار، طیفی از کیفیات بصری تا ویژگی های ذهنی را در برمی گیرد و شخصیت راوی، در کیفیت و نوع خوانش و شرح ویژگی مکان موثر است و با وجود موانع پیش روی این زنان، آنها تا حد ممکن به شرح جزئیات مکانها می پردازند، که این در خصوص شرح فضاهای شهری، توجه آنها به عظمت بناها، آبادانی و ازدحام جمعیت قابل تامل است.

representation of urban space and architecture in qajar women’s written memories

the first biography and written memoirs of iranian women go back to the qajar period.but so far, no research has been done on the content of these travelogues and the viewof qajar women is limited, general and sometimes exaggerated. this is while the viewfrom the background of the travelogue and biography is real and reflects the reality ofits time. the purpose of this research is to understand the view of qajar women fromthe space and to read their experienced spaces in the context of patriarchal culture. themain question of the research is that the architectural and city spaces are represented inthe travelogues of qajar era women, and what was the understanding of travel and newplaces by women travelogues of the qajar era while respecting gender segregation? toanswer this question, the hajj travelogues of farhad mirza's daughter (1297 ah), thehajj travelogue of imad al-mulk's wife (1303 ah), the travelogue of aaliya khanumshirazi (1309 ah), the travelogue of waqar al-doleh (1317 ah) and bibi khavarshadlou's travelogue (1319 ah), which were all written during the qajar era, is selectedand through their texts, how to describe and represent the city and architectural space isdiscussed. the approach of historical-interpretive research and the method of collectingdocumentary and library data and the research method is thematic analysis and theresults show that the representation of the city and architecture in the travelogues ofqajar women includes a range of visual qualities to mental characteristics and the character of the narrator, in the quality and type of reading and description of thecharacteristics of the place is effective and despite the obstacles faced by these women,they describe the details of the places as much as possible, which is worthy ofconsideration regarding the description of urban spaces, their attention to the grandeurof buildings, prosperity and crowding